कस्तो राम्रो पिक्चर हैन र
Friday, April 9, 2010
Thursday, April 8, 2010
कम्ति गरेनन नेपालका सुरक्षाकर्मीले आन्दोलनमा
जनआन्दोलनमा प्रहरीले गरेको दमन जसको बारेमा ।
यस्तॊ पनि आन्दोलन हुन्छ र
कम्ति गरेनन नेपालका सुरक्षाकर्मीले आन्दोलनमा
के माग्दै थिइन यि केटिले सुरक्षाकर्मीले कमशान देखाएनन न त महिलाले स्वतन्त्र रुपमा हिड्न पाइन न शुरक्षा पाइन यसरी ढोग्नु पर्ने अवस्था रहेको थियो । देशको सुरक्षाका निम्ती खटिने सुरक्षाकर्मी संग ।
Wednesday, April 7, 2010
मेरो गाउको तस्वीर
१।s।माधवकुमार नेपाल विदेशि नागरिक संग २ मह जोडि
३ ऐतिहासिक जनआन्दोलन को दिन राजधानिमा दखिएक्ो जनलहर चैत २४
४ मेरो गाउको तस्वीर जो २०६१ सालको हो दाचुर्ला पिपलचौरी
Sunday, March 28, 2010
मेलौली पर्यटनको अनुपम खानी
बैातडी जिल्लाका धेरै बहुसंख्यक गाबिसहरुको नाम देवी देवताका नामले नामाकरण गरिएका छ । ।त्यसमा मेलैली पनि पर्दछ ।मैलैली यहाको स्थानिय भगवतिको नाम हो ।बैतडीका ६२बटा चर्चीत गाबिसमध्ये मेलौपनि एक हो ।प्राकृतिक धार्मीक सास्कृतिक राजनितिक शैक्षिक हरेक दृष्टिबाट उल्लेखनिय छ।
प्ाुरानो क्षेात्र बिभाजनको आधारमा मेलैाली तल्लो स्वराडको लगभग मध्य क्षेत्रमा पर्दछ ।बैतडी सदरमुकामबाट १२कोष टाढा अर्थातएक दिनको पैदल बाटोमा दक्षिण भेगमा पर्दछ ।समुद्री सतहबाट लगभग सत्रसय मिटरको उचाईमा मन्दिर क्षेत्र पर्दछ।यसको क्षेत्रफल एकसय चौतिस रोपनी छ।बैतडी जिल्लाको यतिको उचाईमा सम्म परेको दुबोले भरिपुर्ण स्थल एक मात्र मेलौलीको थलोचौर हो ।हावापानी समशितोष्ण छ ।हावाको सिरसिराहट बिहान बेलुकी चलिरहेको हुन्छ ।देहीमाण्डैा र पाटनबाट जाने घारेटोबाटो यसै मेलौलीथान हुँदै सर्मी एवं पाचेश्वर जाने गर्दछ ।
प््रााकृतिक दॆ ःकिवदन्तिलाई पनि स्वाकार्ने हो भने खालीगाडमहारु नः मेलौली भगवतिका द्र गाबिसकोंंंंं भुल्यौडाबाट उचित ठाउँमा स्थापना गर्ने मेलैालीको गाथ अन्य ठाउँमा राख्दा स्वाकारेनन र अन्तमा यसै चौरमा राखेपछि त्यहि बिराजमान भए ।डोको उठाउदा हात आयो गाथ त्यहि भुमिमा टासिन पुग्यो । डाको बाक्ने कत्यौरा बुढाको टेक्ने मयलको लौरो पनि जुन त्यस भुमिमा गाडेको थियो। केही छिनमै हराभरा भयो ।भन्न खोजेको त्यस प्रकृतिको खनुपम ठाउँलाई भगवतिले पनि तेह्रौँ सताब्दीमा आफूलाई ठूलो प्रेमले समाहित गरेको कारण त्यस ठाउको सुन्दरता दर्शनियता र सहजता नै हो ।
द्दारसैनीदेखि लिएर दवानी सम्मको लगभग चार किलोमिटर समथर डाँडाबाट दक्षिणमा अबस्थिति डडेल्धुरा भागेश्वर लेकको हराभरा दृश्याबलोकन पश्चिमा शिब नाथको उन्नत दर्शनिक लेक र भारतको चम्पाबत क्षेत्रका बिभिन्न पर्वतिय श्रृखलाहरु ऋलैाकिक उत्तरतिर अबस्थित बिशाल ग्वाल्येक केदारको जँगलपारी मानसरोबर एबं सैपाल हिमशिखरका मनोहर छटाहरुले प्रकृति पारखिहरुको मन मस्तिष्कलाई बिहान बेलुका लोभ्याईरहेको हुन्छ ।पुर्वतिर घनघस्याको लेक लगायतका बिभिन्न प्रर्वत श्रृखला देवराली भायाडहरुलाई छिनाल्दै उदय हुने सुर्यले कसको मन लाभ्याउदैन र जनकवि केहरी धर्मराज थापाले पनि घण्टैासम्म त्यस चौरमा बसेर प्रकृतिमोाेहक लोकलहरी सुनाएको स्मरण बृद्दहरु गर्ने गर्दछन ।स्थानिय कवि स्वर्गीय हजारी सिहँ साउद रचनाहरुको सृष्टि पनि यसै सुरम्म स्थलमा भएको थियो ।
धार्मीक स्थलको रुपमाः
कुमाउ स्वराड सुदूर पश्चिमका प्रमुख शक्तिपिठमध्येहरुमभ्येको मेलैली पनि एक हो ।सँाचारका माध्यमहरुबाट जसको बढी प्रसार प्रसार गरिन्छ ।बाहिर जगतले पनि त्यहि मात्र प्रमुख होक ीभनेर ठान्छ ।यातायत सुबिधाले पनि त्यसलाई सहजता प्रदान गरेको हुन्छ ।यि कुराहरुबाट आझेलमा परेको मेलैली भगवतिको महिमा डोटी डडेल्धुरा बैतडीमा सताब्दीऔदेखि रहिआएको अझैपनि कार्तिक पुर्णीमा लाग्ने जात्रा जात को सहभागीताले दर्शाउने गर्दछ ।एक सय चौतिस रोपनी क्षेत्रफल भएको चौरमा सुपको माण्डैशैली शिखरशैली भित्रको पगौडा शैलीले एक अर्को किसिमको बिशिष्टता प्रदान गरेको छ।मेलैाली मन्दिरले । लगभग चार दिन सम्म रहने जात्रामा करैाडौको ब्यापार हुन्छ ।नेजा ध्वजा आशा गुर्ज भानु भोकर लगायत पाचबाजाको साथ दशैा ब्यक्तिहरुले बाक्ने चन्डोलमा श्वेत फेटा र बागो लगाई सुन चादीको गहनामा सुशोभित धामीले हातमा चामर लिएर सुर्यदयको मुहरमा लगभग एकघण्टाको समयमा कामुन र अनुपम नै देखिन्छन दर्शकहरुलाई ।चौरको मध्यममा रहेको लगभग अग्लो फलामे पिड सुपको नै हुनुपर्दछ ।
यस मुल मंन्दिरको अतिरिक्त पोखरी स्थित भगवतिको भण्डार लाई आगर स्थित ठाकुर मन्दिरलाई पनि पगौडा शैलीमा नव निमैाण गरेको छ। द्यर्शनिय छ। क्ाडा बजार स्थित शिब मन्दिर शिखर शैलीको नजीक टोल र गाउँहरुमा मष्टा गैसरे सिद्द भूतनाथ लाटो रतनपुरी आदीका देवस्थान माडौ र खुला देबस्थालयका रुपमा स्थापित छन । बिभिन्न प्रर्वमा जातिय अनुसारले पुजाआजा गरिन्छ। मेलौली भगबतिका सहयोगी शक्तिका रुपमा यि देवि देवतालाई लिने गरिन्छ । एक दुईघण्टाको फरकमा रहेका प्रसिद्द मन्दिरहरुमा शिवनाथ महारुद्र ठाकुर मन्दिर उदयदेब ग्वाल्येक केदार गँगेश्वर आदी दर्शनिय धार्मीक स्थलका रुपमा बिद्यमान छन ।
देब गुफाः
मन्दिरको पश्चिम र ग्रीन बेल्टको ठीक मुनीदेब्वा ओराड नामले चार्ीत एउटा गुफा छ ।प्रबेशद्दार सागुरो भएको हुदा सबैलाई भित्र प्रवेश गर्न गाह्रो भएको हुदा सबै जान सक्दैन ।गएका हरुबाट प्राप्त जानकारी अनुसार बिभिन्न देवि देबताहरुको प्राकृतिक मुर्तिहरु छन ।उज्यालोको साधन लिएर मात्र धित्र हिडेर हेर्न सकिन्छ रे । स्थानिय बासीहरुको भनाई अनुसार मन्दिरको चौर मुनि हुदै दक्षिण्पुर्वमा पर्ने देबु नौलासम्म ५७ सौ मिटर दूरीसम्म रहेको अनुमान गर्दछन ।गुफा अनुसन्धानयोग्य छ।
चेाउरे वराडः लामालेक बुढाघरभन्दा लेकतिर गुफा छ। इसैको घर छेउमा १२० भन्दाबढी किसिमको जडिबुडि रहेको जानकारी आर्योवेदिक प्राबिधिक भुवन शर्माले भन्नु भएको थियो । बंसार जंगली टिमुर लोक्ताको उत्पादन बन उपभोक्ता महासंघ जडिबुडी उत्पादन प्रशोधनको योजना गरेको छ। म्ाथितिर तलावहरु प्नि रहेका छन ।अगाडि गएर दुईबटा बाटाहरु छुटिन्छन रे यस किसिमका गुफाहरु ीसमाको बिशाल खर भण्डारका सीमा र ग्वाल्लेकको बनमा पनि पाईन्छन । खोजका बिषयहरु छन ।
सास्कृतिक क्षेत्रः
चैात दशै र अशोजको महिनाको बडा दशैमा नित्य ५ जना आजा र बली बिधान हुने गर्दछ ।sार्तीक पुर्णी मासीको जातमा बिभिन्न किसिमले मनोराजन हुने साँस्कृतिक पुराना र नयाँ सँस्कृतिको ब्यापक प्रयोग हुन्छ ।सँस्कृति भित्रको केही कुस्कारहरुलाई अहिले छोडिदै गएता पनि समायानुल नयाँको स्थापना गर्ने प्रयास नै रहेका छन ।
ध्र्म र सँस्कृतिको नाममा केहि बैश्य जातिका छोरी बहिनीहरुलाई देबदासी -देउकी बनाउने चलन चालीसको दशकमा समाज सेवी र पिडित समुदायले ठूलो प्रयत्नका साथ समाप्त पार्रयो । २०४२ सालतिर सरकारले कानुन नै निमौण गरि यस प्रथालाई अबैध करार गर्रयो । नयाँ देबवासी बन्नेक्रम रुक्यो ।लामो पुस्ता देखि बदनाम भएको समाजले चालीस यताका दशकमा शिक्षा रोजगारी र अन्य आधुनिक पेशामा ठूलो फडको मारेको छ ।
त्यसै अनुरुप धर्म र स्ँस्कृतिको नाममा मन्दिरमा बली गरिएका राँगाहरु द्यलित समुदायले खानु पर्ने प्रथा थियो ।गैर दलित समुदायले बोका मात्र खाने गर्थे । २०५८ सालमा तत्कालिन प्रधान मंन्त्रि शेरबहादूर देउवाको पालामा मठ मन्दिरहरुमा जातिय बिभेद गरिने छैन भन्ने घोषण पश्चात बैतडीको पुरचौडी मल्लादेही गाविसको डिलाशैनी भगवती मंन्दिरमा स्थानीय दलित समुदायले भाद्र १गते नै मन्दिर प्रबेश गरेका थिए ।यो अभियान बैतडी जिल्लाभरी नै जलेको थियो ।र यसले जिल्लाभरी नै ठूलो बिबादको सृजना गरेको थियो ।दलित समुदायले आफूहरु बिभेदित हुने कारणहरुमध्ये अरुले सिनो ढेरो भनेर घृण गर्ने पदार्थ आफूले प्रयोग खाने गरे वाफत हो भन्ने ठहर गरि बहिस्कार गरे पश्चात अझै पनि बिबादित अबस्थामा खाने नखाने बिच द्दन्द्द कायम छ।
सुपको नै प्रसिद्द चाड गौरा प्रर्व यस मन्दिर र गाउँमा सबभन्दा लामो समयसम्म रहने गर्दछ । भगबति प्राप्तिी कौरब र पान्डब र रामका कथाहरु ठाडो खेलको रुपमा ढौलक मजुरा बजाई युबा बृद्दहरु ठूलो श्रदा एवं कलात्मक ढंगले खेल्छन ।भने महिलाहरु ऋठेबाली पार्नेकाम पौराण्कि पृष्ठभूमि झल्काउने किसिमले गर्नु हुन्छ ।देउृदा खेल महिला पुरुष ले ब्यापक रुपमा खैल्ने गर्छन ।मणिलेक हाईस्कुल का प्रअ उत्तम चन्दको कार्यकालमा मेलैली क्षँेात्र कला सँस्कृतिको उर्बर काल रहयो ।प्रवासी नेपाली उत्सादलाइ मणिलेकमा शिक्षक बनाई शास्त्रीय आधुनिक गीत ठूलो प्रशिक्षण र प्रयोग गराइयो ।यहाका परिबार समुदायले यसको ठूलो लाभ प्राप्त गरयो ।लाल राम दमाई नामुद तब्ला उत्साद बने । शिक्षक गोपाल राम र भाई मनोहर हारमोनियम बादक गीतकार गायनका साथै नृत्यकार पनि रहे ।मनोहर परियार अझैपनि क्यासेट निमौण गर्नुका साथै प्रगतिशिल गीतहरुलाई आधुनिक लोक र शास्त्रीय रुपमा सास्कृतिक संगठनको माध्यमबाट यस क्षेात्रमा कि्रयाशिल देखिन्छन । देउताहरुका जागर गाउने जातिहरु प्नि यहिका यो लोप हर्दै गइरहेको प्राचिन सँस्कृति हो ।शिबद्दारा मन्दिर यस क्षेत्रको सबभन्दा ठूलो वाणिन्य केन्द्र काडाबजार कै छेउमा पूवैतिर एउटा सुन्दर गुम्बाकार शिब मन्दिर अबस्थित छ।शिबरातीको समय यहा ठूलो मेला लाग्ने गर्दछ ।
ीय जात्राहरुमा महिलाहरुले लगाउने पुराने पहिरन आडगो घागरो पिछैडो लगाएका बृद्दाहरु अर्झ पनि देख्न सकिन्छ ।भने अग्रेज कालका चादीका भिक्टोरियन कम्पनीमाला झूमझूमी बाला मथू मुदडा पैडामा सु सज्जित ठूलो सान र सौकको साथ खेल खेलेको देख्न सकिन्छ ।
टेक कुँवरको महाशिवरात्री पर्वबारे भनाइ महाशिवरात्रि पर्व कैलाशवासी शिवको पूजा आराधना गर्न शुक्रबार देशका विभीन्न ठाउँमा भब्यताका साथ मनाइन्छ । हिन्दुधमावलम्बी शुक्रबार बिहानै देखि नदि ताल तलाऊर धारा पधेरामा स्नान गरी विभिन्न शिवालयमा गई श्रदा भक्ति पूर्वक पूजा आराधना गर्दछन ।
शिवजि उत्पत्ति हुनुभएको रातको नाम बाट नामांकन भएको यो पर्व कालरात्री मोहरात्री सुखरात्रि र शिवरात्रि नाम बाट उच्चारीने गरीन्छ । यी चार प्रमुख रात्रि मध्ये एक पवित्र पर्वका रुपमा देशभर राष्टिय पर्वका रुपमा विदा दिइन्छ । फागुन कृष्ण चर्तुदर्शिका दिन मनाइने यस पर्वलाइ सम्पूर्ण दिन दुखि र कष्टकर अवस्थामा रहेका प्राणीको हृदयमा धर्मको उदय गराउने शिवको अति प्यारो दिनका रुपमा लिइन्छ यो दिन लाई ।
माघ महिनामा महादेवको रुद्धत्व अर्थात जगतलाई रुवाउने वा संहार गर्ने तत्वलॆ गर्दा पत्र विहीन भइ जीण भइरहेको रुख विरुवा वा झार उनै महादेवले शिवत्व - जगतको कल्याण गर्ने तत्व ले गर्दा पलाउन थाल्ने हुनाले फागुन महिना शिवरात्रि मनाउने गरिएको विश्वास पूराण मा भन्दा पनि हुन्छ र हाम्रा पुर्खाहरु बाट पनि थाहा पाउन सकिन्छ । व्रतोत्सव मध्ये सर्वोतम कहलिएको महाशिवरात्रिका दिन आज भक्तजनले शुद्ध भइ शिवमंन्दिरमा पूजा आर्चना गरि ब्रत बस्ने र शिवबाबा को पि्रय वस्तु दुधधततुरो वेलपत्र चढाउने गरिन्छ ।
यस पर्वका दिन उपबास गरि रातभर जाग्राम बसी सर्बोसिद्धीलाभ भई यमलोक जानु नपर्ने धामीर्क विश्वास छ । यस दिन महादेवलाई जाडो हुने जन विश्वासले प्रत्येक घर मठ मंन्दिरमा दाउरा वालेर धुनी जगाई भजन कृतनका साथै सोहि आगोमा प्रसाद बनाई ग्रहण गरिन्छ । त्यस्तै गरि शिवरात्रिको दिन देशका विभीन्न ठाउमा जस्तै काठमाण्डौको पशुत्ति खोटाङको हलेसी अछामको बैजनाथ जस्ता विभीन्न ठाउमा भव्यताका साथ मनाइन्छ । शिव बाबाको शिवालय भएका ठाउँमा प्राय जसो छरिएर रहेका साधुसन्तहरु ले शिव को दर्शन गरीसकेपछि हरद्धारमा गएर कराजधानिमा सम्भो जय बाबा शिब ।धार्मिक पर्यटनका हिसाबले राजधानीको शिवबाबाको मंन्दिरपनि एक हो जो पर्यटन भित्राउने ।हरिद्धारको महाकुम्भ दर्शन गर्न पुगेका धेरैजसो भारतीय पर्यटक पशुपति आउछन ।
प्ाुरानो क्षेात्र बिभाजनको आधारमा मेलैाली तल्लो स्वराडको लगभग मध्य क्षेत्रमा पर्दछ ।बैतडी सदरमुकामबाट १२कोष टाढा अर्थातएक दिनको पैदल बाटोमा दक्षिण भेगमा पर्दछ ।समुद्री सतहबाट लगभग सत्रसय मिटरको उचाईमा मन्दिर क्षेत्र पर्दछ।यसको क्षेत्रफल एकसय चौतिस रोपनी छ।बैतडी जिल्लाको यतिको उचाईमा सम्म परेको दुबोले भरिपुर्ण स्थल एक मात्र मेलौलीको थलोचौर हो ।हावापानी समशितोष्ण छ ।हावाको सिरसिराहट बिहान बेलुकी चलिरहेको हुन्छ ।देहीमाण्डैा र पाटनबाट जाने घारेटोबाटो यसै मेलौलीथान हुँदै सर्मी एवं पाचेश्वर जाने गर्दछ ।
प््रााकृतिक दॆ ःकिवदन्तिलाई पनि स्वाकार्ने हो भने खालीगाडमहारु नः मेलौली भगवतिका द्र गाबिसकोंंंंं भुल्यौडाबाट उचित ठाउँमा स्थापना गर्ने मेलैालीको गाथ अन्य ठाउँमा राख्दा स्वाकारेनन र अन्तमा यसै चौरमा राखेपछि त्यहि बिराजमान भए ।डोको उठाउदा हात आयो गाथ त्यहि भुमिमा टासिन पुग्यो । डाको बाक्ने कत्यौरा बुढाको टेक्ने मयलको लौरो पनि जुन त्यस भुमिमा गाडेको थियो। केही छिनमै हराभरा भयो ।भन्न खोजेको त्यस प्रकृतिको खनुपम ठाउँलाई भगवतिले पनि तेह्रौँ सताब्दीमा आफूलाई ठूलो प्रेमले समाहित गरेको कारण त्यस ठाउको सुन्दरता दर्शनियता र सहजता नै हो ।
द्दारसैनीदेखि लिएर दवानी सम्मको लगभग चार किलोमिटर समथर डाँडाबाट दक्षिणमा अबस्थिति डडेल्धुरा भागेश्वर लेकको हराभरा दृश्याबलोकन पश्चिमा शिब नाथको उन्नत दर्शनिक लेक र भारतको चम्पाबत क्षेत्रका बिभिन्न पर्वतिय श्रृखलाहरु ऋलैाकिक उत्तरतिर अबस्थित बिशाल ग्वाल्येक केदारको जँगलपारी मानसरोबर एबं सैपाल हिमशिखरका मनोहर छटाहरुले प्रकृति पारखिहरुको मन मस्तिष्कलाई बिहान बेलुका लोभ्याईरहेको हुन्छ ।पुर्वतिर घनघस्याको लेक लगायतका बिभिन्न प्रर्वत श्रृखला देवराली भायाडहरुलाई छिनाल्दै उदय हुने सुर्यले कसको मन लाभ्याउदैन र जनकवि केहरी धर्मराज थापाले पनि घण्टैासम्म त्यस चौरमा बसेर प्रकृतिमोाेहक लोकलहरी सुनाएको स्मरण बृद्दहरु गर्ने गर्दछन ।स्थानिय कवि स्वर्गीय हजारी सिहँ साउद रचनाहरुको सृष्टि पनि यसै सुरम्म स्थलमा भएको थियो ।
धार्मीक स्थलको रुपमाः
कुमाउ स्वराड सुदूर पश्चिमका प्रमुख शक्तिपिठमध्येहरुमभ्येको मेलैली पनि एक हो ।सँाचारका माध्यमहरुबाट जसको बढी प्रसार प्रसार गरिन्छ ।बाहिर जगतले पनि त्यहि मात्र प्रमुख होक ीभनेर ठान्छ ।यातायत सुबिधाले पनि त्यसलाई सहजता प्रदान गरेको हुन्छ ।यि कुराहरुबाट आझेलमा परेको मेलैली भगवतिको महिमा डोटी डडेल्धुरा बैतडीमा सताब्दीऔदेखि रहिआएको अझैपनि कार्तिक पुर्णीमा लाग्ने जात्रा जात को सहभागीताले दर्शाउने गर्दछ ।एक सय चौतिस रोपनी क्षेत्रफल भएको चौरमा सुपको माण्डैशैली शिखरशैली भित्रको पगौडा शैलीले एक अर्को किसिमको बिशिष्टता प्रदान गरेको छ।मेलैाली मन्दिरले । लगभग चार दिन सम्म रहने जात्रामा करैाडौको ब्यापार हुन्छ ।नेजा ध्वजा आशा गुर्ज भानु भोकर लगायत पाचबाजाको साथ दशैा ब्यक्तिहरुले बाक्ने चन्डोलमा श्वेत फेटा र बागो लगाई सुन चादीको गहनामा सुशोभित धामीले हातमा चामर लिएर सुर्यदयको मुहरमा लगभग एकघण्टाको समयमा कामुन र अनुपम नै देखिन्छन दर्शकहरुलाई ।चौरको मध्यममा रहेको लगभग अग्लो फलामे पिड सुपको नै हुनुपर्दछ ।
यस मुल मंन्दिरको अतिरिक्त पोखरी स्थित भगवतिको भण्डार लाई आगर स्थित ठाकुर मन्दिरलाई पनि पगौडा शैलीमा नव निमैाण गरेको छ। द्यर्शनिय छ। क्ाडा बजार स्थित शिब मन्दिर शिखर शैलीको नजीक टोल र गाउँहरुमा मष्टा गैसरे सिद्द भूतनाथ लाटो रतनपुरी आदीका देवस्थान माडौ र खुला देबस्थालयका रुपमा स्थापित छन । बिभिन्न प्रर्वमा जातिय अनुसारले पुजाआजा गरिन्छ। मेलौली भगबतिका सहयोगी शक्तिका रुपमा यि देवि देवतालाई लिने गरिन्छ । एक दुईघण्टाको फरकमा रहेका प्रसिद्द मन्दिरहरुमा शिवनाथ महारुद्र ठाकुर मन्दिर उदयदेब ग्वाल्येक केदार गँगेश्वर आदी दर्शनिय धार्मीक स्थलका रुपमा बिद्यमान छन ।
देब गुफाः
मन्दिरको पश्चिम र ग्रीन बेल्टको ठीक मुनीदेब्वा ओराड नामले चार्ीत एउटा गुफा छ ।प्रबेशद्दार सागुरो भएको हुदा सबैलाई भित्र प्रवेश गर्न गाह्रो भएको हुदा सबै जान सक्दैन ।गएका हरुबाट प्राप्त जानकारी अनुसार बिभिन्न देवि देबताहरुको प्राकृतिक मुर्तिहरु छन ।उज्यालोको साधन लिएर मात्र धित्र हिडेर हेर्न सकिन्छ रे । स्थानिय बासीहरुको भनाई अनुसार मन्दिरको चौर मुनि हुदै दक्षिण्पुर्वमा पर्ने देबु नौलासम्म ५७ सौ मिटर दूरीसम्म रहेको अनुमान गर्दछन ।गुफा अनुसन्धानयोग्य छ।
चेाउरे वराडः लामालेक बुढाघरभन्दा लेकतिर गुफा छ। इसैको घर छेउमा १२० भन्दाबढी किसिमको जडिबुडि रहेको जानकारी आर्योवेदिक प्राबिधिक भुवन शर्माले भन्नु भएको थियो । बंसार जंगली टिमुर लोक्ताको उत्पादन बन उपभोक्ता महासंघ जडिबुडी उत्पादन प्रशोधनको योजना गरेको छ। म्ाथितिर तलावहरु प्नि रहेका छन ।अगाडि गएर दुईबटा बाटाहरु छुटिन्छन रे यस किसिमका गुफाहरु ीसमाको बिशाल खर भण्डारका सीमा र ग्वाल्लेकको बनमा पनि पाईन्छन । खोजका बिषयहरु छन ।
सास्कृतिक क्षेत्रः
चैात दशै र अशोजको महिनाको बडा दशैमा नित्य ५ जना आजा र बली बिधान हुने गर्दछ ।sार्तीक पुर्णी मासीको जातमा बिभिन्न किसिमले मनोराजन हुने साँस्कृतिक पुराना र नयाँ सँस्कृतिको ब्यापक प्रयोग हुन्छ ।सँस्कृति भित्रको केही कुस्कारहरुलाई अहिले छोडिदै गएता पनि समायानुल नयाँको स्थापना गर्ने प्रयास नै रहेका छन ।
ध्र्म र सँस्कृतिको नाममा केहि बैश्य जातिका छोरी बहिनीहरुलाई देबदासी -देउकी बनाउने चलन चालीसको दशकमा समाज सेवी र पिडित समुदायले ठूलो प्रयत्नका साथ समाप्त पार्रयो । २०४२ सालतिर सरकारले कानुन नै निमौण गरि यस प्रथालाई अबैध करार गर्रयो । नयाँ देबवासी बन्नेक्रम रुक्यो ।लामो पुस्ता देखि बदनाम भएको समाजले चालीस यताका दशकमा शिक्षा रोजगारी र अन्य आधुनिक पेशामा ठूलो फडको मारेको छ ।
त्यसै अनुरुप धर्म र स्ँस्कृतिको नाममा मन्दिरमा बली गरिएका राँगाहरु द्यलित समुदायले खानु पर्ने प्रथा थियो ।गैर दलित समुदायले बोका मात्र खाने गर्थे । २०५८ सालमा तत्कालिन प्रधान मंन्त्रि शेरबहादूर देउवाको पालामा मठ मन्दिरहरुमा जातिय बिभेद गरिने छैन भन्ने घोषण पश्चात बैतडीको पुरचौडी मल्लादेही गाविसको डिलाशैनी भगवती मंन्दिरमा स्थानीय दलित समुदायले भाद्र १गते नै मन्दिर प्रबेश गरेका थिए ।यो अभियान बैतडी जिल्लाभरी नै जलेको थियो ।र यसले जिल्लाभरी नै ठूलो बिबादको सृजना गरेको थियो ।दलित समुदायले आफूहरु बिभेदित हुने कारणहरुमध्ये अरुले सिनो ढेरो भनेर घृण गर्ने पदार्थ आफूले प्रयोग खाने गरे वाफत हो भन्ने ठहर गरि बहिस्कार गरे पश्चात अझै पनि बिबादित अबस्थामा खाने नखाने बिच द्दन्द्द कायम छ।
सुपको नै प्रसिद्द चाड गौरा प्रर्व यस मन्दिर र गाउँमा सबभन्दा लामो समयसम्म रहने गर्दछ । भगबति प्राप्तिी कौरब र पान्डब र रामका कथाहरु ठाडो खेलको रुपमा ढौलक मजुरा बजाई युबा बृद्दहरु ठूलो श्रदा एवं कलात्मक ढंगले खेल्छन ।भने महिलाहरु ऋठेबाली पार्नेकाम पौराण्कि पृष्ठभूमि झल्काउने किसिमले गर्नु हुन्छ ।देउृदा खेल महिला पुरुष ले ब्यापक रुपमा खैल्ने गर्छन ।मणिलेक हाईस्कुल का प्रअ उत्तम चन्दको कार्यकालमा मेलैली क्षँेात्र कला सँस्कृतिको उर्बर काल रहयो ।प्रवासी नेपाली उत्सादलाइ मणिलेकमा शिक्षक बनाई शास्त्रीय आधुनिक गीत ठूलो प्रशिक्षण र प्रयोग गराइयो ।यहाका परिबार समुदायले यसको ठूलो लाभ प्राप्त गरयो ।लाल राम दमाई नामुद तब्ला उत्साद बने । शिक्षक गोपाल राम र भाई मनोहर हारमोनियम बादक गीतकार गायनका साथै नृत्यकार पनि रहे ।मनोहर परियार अझैपनि क्यासेट निमौण गर्नुका साथै प्रगतिशिल गीतहरुलाई आधुनिक लोक र शास्त्रीय रुपमा सास्कृतिक संगठनको माध्यमबाट यस क्षेात्रमा कि्रयाशिल देखिन्छन । देउताहरुका जागर गाउने जातिहरु प्नि यहिका यो लोप हर्दै गइरहेको प्राचिन सँस्कृति हो ।शिबद्दारा मन्दिर यस क्षेत्रको सबभन्दा ठूलो वाणिन्य केन्द्र काडाबजार कै छेउमा पूवैतिर एउटा सुन्दर गुम्बाकार शिब मन्दिर अबस्थित छ।शिबरातीको समय यहा ठूलो मेला लाग्ने गर्दछ ।
ीय जात्राहरुमा महिलाहरुले लगाउने पुराने पहिरन आडगो घागरो पिछैडो लगाएका बृद्दाहरु अर्झ पनि देख्न सकिन्छ ।भने अग्रेज कालका चादीका भिक्टोरियन कम्पनीमाला झूमझूमी बाला मथू मुदडा पैडामा सु सज्जित ठूलो सान र सौकको साथ खेल खेलेको देख्न सकिन्छ ।
टेक कुँवरको महाशिवरात्री पर्वबारे भनाइ महाशिवरात्रि पर्व कैलाशवासी शिवको पूजा आराधना गर्न शुक्रबार देशका विभीन्न ठाउँमा भब्यताका साथ मनाइन्छ । हिन्दुधमावलम्बी शुक्रबार बिहानै देखि नदि ताल तलाऊर धारा पधेरामा स्नान गरी विभिन्न शिवालयमा गई श्रदा भक्ति पूर्वक पूजा आराधना गर्दछन ।
शिवजि उत्पत्ति हुनुभएको रातको नाम बाट नामांकन भएको यो पर्व कालरात्री मोहरात्री सुखरात्रि र शिवरात्रि नाम बाट उच्चारीने गरीन्छ । यी चार प्रमुख रात्रि मध्ये एक पवित्र पर्वका रुपमा देशभर राष्टिय पर्वका रुपमा विदा दिइन्छ । फागुन कृष्ण चर्तुदर्शिका दिन मनाइने यस पर्वलाइ सम्पूर्ण दिन दुखि र कष्टकर अवस्थामा रहेका प्राणीको हृदयमा धर्मको उदय गराउने शिवको अति प्यारो दिनका रुपमा लिइन्छ यो दिन लाई ।
माघ महिनामा महादेवको रुद्धत्व अर्थात जगतलाई रुवाउने वा संहार गर्ने तत्वलॆ गर्दा पत्र विहीन भइ जीण भइरहेको रुख विरुवा वा झार उनै महादेवले शिवत्व - जगतको कल्याण गर्ने तत्व ले गर्दा पलाउन थाल्ने हुनाले फागुन महिना शिवरात्रि मनाउने गरिएको विश्वास पूराण मा भन्दा पनि हुन्छ र हाम्रा पुर्खाहरु बाट पनि थाहा पाउन सकिन्छ । व्रतोत्सव मध्ये सर्वोतम कहलिएको महाशिवरात्रिका दिन आज भक्तजनले शुद्ध भइ शिवमंन्दिरमा पूजा आर्चना गरि ब्रत बस्ने र शिवबाबा को पि्रय वस्तु दुधधततुरो वेलपत्र चढाउने गरिन्छ ।
यस पर्वका दिन उपबास गरि रातभर जाग्राम बसी सर्बोसिद्धीलाभ भई यमलोक जानु नपर्ने धामीर्क विश्वास छ । यस दिन महादेवलाई जाडो हुने जन विश्वासले प्रत्येक घर मठ मंन्दिरमा दाउरा वालेर धुनी जगाई भजन कृतनका साथै सोहि आगोमा प्रसाद बनाई ग्रहण गरिन्छ । त्यस्तै गरि शिवरात्रिको दिन देशका विभीन्न ठाउमा जस्तै काठमाण्डौको पशुत्ति खोटाङको हलेसी अछामको बैजनाथ जस्ता विभीन्न ठाउमा भव्यताका साथ मनाइन्छ । शिव बाबाको शिवालय भएका ठाउँमा प्राय जसो छरिएर रहेका साधुसन्तहरु ले शिव को दर्शन गरीसकेपछि हरद्धारमा गएर कराजधानिमा सम्भो जय बाबा शिब ।धार्मिक पर्यटनका हिसाबले राजधानीको शिवबाबाको मंन्दिरपनि एक हो जो पर्यटन भित्राउने ।हरिद्धारको महाकुम्भ दर्शन गर्न पुगेका धेरैजसो भारतीय पर्यटक पशुपति आउछन ।
मेलौली पर्यटनको अनुपम खानी
बैातडी जिल्लाका धेरै बहुसंख्यक गाबिसहरुको नाम देवी देवताका नामले नामाकरण गरिएका छ । ।त्यसमा मेलैली पनि पर्दछ ।मैलैली यहाको स्थानिय भगवतिको नाम हो ।बैतडीका ६२बटा चर्चीत गाबिसमध्ये मेलौपनि एक हो ।प्राकृतिक धार्मीक सास्कृतिक राजनितिक शैक्षिक हरेक दृष्टिबाट उल्लेखनिय छ।
प्ाुरानो क्षेात्र बिभाजनको आधारमा मेलैाली तल्लो स्वराडको लगभग मध्य क्षेत्रमा पर्दछ ।बैतडी सदरमुकामबाट १२कोष टाढा अर्थातएक दिनको पैदल बाटोमा दक्षिण भेगमा पर्दछ ।समुद्री सतहबाट लगभग सत्रसय मिटरको उचाईमा मन्दिर क्षेत्र पर्दछ।यसको क्षेत्रफल एकसय चौतिस रोपनी छ।बैतडी जिल्लाको यतिको उचाईमा सम्म परेको दुबोले भरिपुर्ण स्थल एक मात्र मेलौलीको थलोचौर हो ।हावापानी समशितोष्ण छ ।हावाको सिरसिराहट बिहान बेलुकी चलिरहेको हुन्छ ।देहीमाण्डैा र पाटनबाट जाने घारेटोबाटो यसै मेलौलीथान हुँदै सर्मी एवं पाचेश्वर जाने गर्दछ ।
प््रााकृतिक दॆ ःकिवदन्तिलाई पनि स्वाकार्ने हो भने खालीगाडमहारु नः मेलौली भगवतिका द्र गाबिसकोंंंंं भुल्यौडाबाट उचित ठाउँमा स्थापना गर्ने मेलैालीको गाथ अन्य ठाउँमा राख्दा स्वाकारेनन र अन्तमा यसै चौरमा राखेपछि त्यहि बिराजमान भए ।डोको उठाउदा हात आयो गाथ त्यहि भुमिमा टासिन पुग्यो । डाको बाक्ने कत्यौरा बुढाको टेक्ने मयलको लौरो पनि जुन त्यस भुमिमा गाडेको थियो। केही छिनमै हराभरा भयो ।भन्न खोजेको त्यस प्रकृतिको खनुपम ठाउँलाई भगवतिले पनि तेह्रौँ सताब्दीमा आफूलाई ठूलो प्रेमले समाहित गरेको कारण त्यस ठाउको सुन्दरता दर्शनियता र सहजता नै हो ।
द्दारसैनीदेखि लिएर दवानी सम्मको लगभग चार किलोमिटर समथर डाँडाबाट दक्षिणमा अबस्थिति डडेल्धुरा भागेश्वर लेकको हराभरा दृश्याबलोकन पश्चिमा शिब नाथको उन्नत दर्शनिक लेक र भारतको चम्पाबत क्षेत्रका बिभिन्न पर्वतिय श्रृखलाहरु ऋलैाकिक उत्तरतिर अबस्थित बिशाल ग्वाल्येक केदारको जँगलपारी मानसरोबर एबं सैपाल हिमशिखरका मनोहर छटाहरुले प्रकृति पारखिहरुको मन मस्तिष्कलाई बिहान बेलुका लोभ्याईरहेको हुन्छ ।पुर्वतिर घनघस्याको लेक लगायतका बिभिन्न प्रर्वत श्रृखला देवराली भायाडहरुलाई छिनाल्दै उदय हुने सुर्यले कसको मन लाभ्याउदैन र जनकवि केहरी धर्मराज थापाले पनि घण्टैासम्म त्यस चौरमा बसेर प्रकृतिमोाेहक लोकलहरी सुनाएको स्मरण बृद्दहरु गर्ने गर्दछन ।स्थानिय कवि स्वर्गीय हजारी सिहँ साउद रचनाहरुको सृष्टि पनि यसै सुरम्म स्थलमा भएको थियो ।
धार्मीक स्थलको रुपमाः
कुमाउ स्वराड सुदूर पश्चिमका प्रमुख शक्तिपिठमध्येहरुमभ्येको मेलैली पनि एक हो ।सँाचारका माध्यमहरुबाट जसको बढी प्रसार प्रसार गरिन्छ ।बाहिर जगतले पनि त्यहि मात्र प्रमुख होक ीभनेर ठान्छ ।यातायत सुबिधाले पनि त्यसलाई सहजता प्रदान गरेको हुन्छ ।यि कुराहरुबाट आझेलमा परेको मेलैली भगवतिको महिमा डोटी डडेल्धुरा बैतडीमा सताब्दीऔदेखि रहिआएको अझैपनि कार्तिक पुर्णीमा लाग्ने जात्रा जात को सहभागीताले दर्शाउने गर्दछ ।एक सय चौतिस रोपनी क्षेत्रफल भएको चौरमा सुपको माण्डैशैली शिखरशैली भित्रको पगौडा शैलीले एक अर्को किसिमको बिशिष्टता प्रदान गरेको छ।मेलैाली मन्दिरले । लगभग चार दिन सम्म रहने जात्रामा करैाडौको ब्यापार हुन्छ ।नेजा ध्वजा आशा गुर्ज भानु भोकर लगायत पाचबाजाको साथ दशैा ब्यक्तिहरुले बाक्ने चन्डोलमा श्वेत फेटा र बागो लगाई सुन चादीको गहनामा सुशोभित धामीले हातमा चामर लिएर सुर्यदयको मुहरमा लगभग एकघण्टाको समयमा कामुन र अनुपम नै देखिन्छन दर्शकहरुलाई ।चौरको मध्यममा रहेको लगभग अग्लो फलामे पिड सुपको नै हुनुपर्दछ ।
यस मुल मंन्दिरको अतिरिक्त पोखरी स्थित भगवतिको भण्डार लाई आगर स्थित ठाकुर मन्दिरलाई पनि पगौडा शैलीमा नव निमैाण गरेको छ। द्यर्शनिय छ। क्ाडा बजार स्थित शिब मन्दिर शिखर शैलीको नजीक टोल र गाउँहरुमा मष्टा गैसरे सिद्द भूतनाथ लाटो रतनपुरी आदीका देवस्थान माडौ र खुला देबस्थालयका रुपमा स्थापित छन । बिभिन्न प्रर्वमा जातिय अनुसारले पुजाआजा गरिन्छ। मेलौली भगबतिका सहयोगी शक्तिका रुपमा यि देवि देवतालाई लिने गरिन्छ । एक दुईघण्टाको फरकमा रहेका प्रसिद्द मन्दिरहरुमा शिवनाथ महारुद्र ठाकुर मन्दिर उदयदेब ग्वाल्येक केदार गँगेश्वर आदी दर्शनिय धार्मीक स्थलका रुपमा बिद्यमान छन ।
देब गुफाः
मन्दिरको पश्चिम र ग्रीन बेल्टको ठीक मुनीदेब्वा ओराड नामले चार्ीत एउटा गुफा छ ।प्रबेशद्दार सागुरो भएको हुदा सबैलाई भित्र प्रवेश गर्न गाह्रो भएको हुदा सबै जान सक्दैन ।गएका हरुबाट प्राप्त जानकारी अनुसार बिभिन्न देवि देबताहरुको प्राकृतिक मुर्तिहरु छन ।उज्यालोको साधन लिएर मात्र धित्र हिडेर हेर्न सकिन्छ रे । स्थानिय बासीहरुको भनाई अनुसार मन्दिरको चौर मुनि हुदै दक्षिण्पुर्वमा पर्ने देबु नौलासम्म ५७ सौ मिटर दूरीसम्म रहेको अनुमान गर्दछन ।गुफा अनुसन्धानयोग्य छ।
चेाउरे वराडः लामालेक बुढाघरभन्दा लेकतिर गुफा छ। इसैको घर छेउमा १२० भन्दाबढी किसिमको जडिबुडि रहेको जानकारी आर्योवेदिक प्राबिधिक भुवन शर्माले भन्नु भएको थियो । बंसार जंगली टिमुर लोक्ताको उत्पादन बन उपभोक्ता महासंघ जडिबुडी उत्पादन प्रशोधनको योजना गरेको छ। म्ाथितिर तलावहरु प्नि रहेका छन ।अगाडि गएर दुईबटा बाटाहरु छुटिन्छन रे यस किसिमका गुफाहरु ीसमाको बिशाल खर भण्डारका सीमा र ग्वाल्लेकको बनमा पनि पाईन्छन । खोजका बिषयहरु छन ।
सास्कृतिक क्षेत्रः
चैात दशै र अशोजको महिनाको बडा दशैमा नित्य ५ जना आजा र बली बिधान हुने गर्दछ ।sार्तीक पुर्णी मासीको जातमा बिभिन्न किसिमले मनोराजन हुने साँस्कृतिक पुराना र नयाँ सँस्कृतिको ब्यापक प्रयोग हुन्छ ।सँस्कृति भित्रको केही कुस्कारहरुलाई अहिले छोडिदै गएता पनि समायानुल नयाँको स्थापना गर्ने प्रयास नै रहेका छन ।
ध्र्म र सँस्कृतिको नाममा केहि बैश्य जातिका छोरी बहिनीहरुलाई देबदासी -देउकी बनाउने चलन चालीसको दशकमा समाज सेवी र पिडित समुदायले ठूलो प्रयत्नका साथ समाप्त पार्रयो । २०४२ सालतिर सरकारले कानुन नै निमौण गरि यस प्रथालाई अबैध करार गर्रयो । नयाँ देबवासी बन्नेक्रम रुक्यो ।लामो पुस्ता देखि बदनाम भएको समाजले चालीस यताका दशकमा शिक्षा रोजगारी र अन्य आधुनिक पेशामा ठूलो फडको मारेको छ ।
त्यसै अनुरुप धर्म र स्ँस्कृतिको नाममा मन्दिरमा बली गरिएका राँगाहरु द्यलित समुदायले खानु पर्ने प्रथा थियो ।गैर दलित समुदायले बोका मात्र खाने गर्थे । २०५८ सालमा तत्कालिन प्रधान मंन्त्रि शेरबहादूर देउवाको पालामा मठ मन्दिरहरुमा जातिय बिभेद गरिने छैन भन्ने घोषण पश्चात बैतडीको पुरचौडी मल्लादेही गाविसको डिलाशैनी भगवती मंन्दिरमा स्थानीय दलित समुदायले भाद्र १गते नै मन्दिर प्रबेश गरेका थिए ।यो अभियान बैतडी जिल्लाभरी नै जलेको थियो ।र यसले जिल्लाभरी नै ठूलो बिबादको सृजना गरेको थियो ।दलित समुदायले आफूहरु बिभेदित हुने कारणहरुमध्ये अरुले सिनो ढेरो भनेर घृण गर्ने पदार्थ आफूले प्रयोग खाने गरे वाफत हो भन्ने ठहर गरि बहिस्कार गरे पश्चात अझै पनि बिबादित अबस्थामा खाने नखाने बिच द्दन्द्द कायम छ।
सुपको नै प्रसिद्द चाड गौरा प्रर्व यस मन्दिर र गाउँमा सबभन्दा लामो समयसम्म रहने गर्दछ । भगबति प्राप्तिी कौरब र पान्डब र रामका कथाहरु ठाडो खेलको रुपमा ढौलक मजुरा बजाई युबा बृद्दहरु ठूलो श्रदा एवं कलात्मक ढंगले खेल्छन ।भने महिलाहरु ऋठेबाली पार्नेकाम पौराण्कि पृष्ठभूमि झल्काउने किसिमले गर्नु हुन्छ ।देउृदा खेल महिला पुरुष ले ब्यापक रुपमा खैल्ने गर्छन ।मणिलेक हाईस्कुल का प्रअ उत्तम चन्दको कार्यकालमा मेलैली क्षँेात्र कला सँस्कृतिको उर्बर काल रहयो ।प्रवासी नेपाली उत्सादलाइ मणिलेकमा शिक्षक बनाई शास्त्रीय आधुनिक गीत ठूलो प्रशिक्षण र प्रयोग गराइयो ।यहाका परिबार समुदायले यसको ठूलो लाभ प्राप्त गरयो ।लाल राम दमाई नामुद तब्ला उत्साद बने । शिक्षक गोपाल राम र भाई मनोहर हारमोनियम बादक गीतकार गायनका साथै नृत्यकार पनि रहे ।मनोहर परियार अझैपनि क्यासेट निमौण गर्नुका साथै प्रगतिशिल गीतहरुलाई आधुनिक लोक र शास्त्रीय रुपमा सास्कृतिक संगठनको माध्यमबाट यस क्षेात्रमा कि्रयाशिल देखिन्छन । देउताहरुका जागर गाउने जातिहरु प्नि यहिका यो लोप हर्दै गइरहेको प्राचिन सँस्कृति हो ।शिबद्दारा मन्दिर यस क्षेत्रको सबभन्दा ठूलो वाणिन्य केन्द्र काडाबजार कै छेउमा पूवैतिर एउटा सुन्दर गुम्बाकार शिब मन्दिर अबस्थित छ।शिबरातीको समय यहा ठूलो मेला लाग्ने गर्दछ ।
ीय जात्राहरुमा महिलाहरुले लगाउने पुराने पहिरन आडगो घागरो पिछैडो लगाएका बृद्दाहरु अर्झ पनि देख्न सकिन्छ ।भने अग्रेज कालका चादीका भिक्टोरियन कम्पनीमाला झूमझूमी बाला मथू मुदडा पैडामा सु सज्जित ठूलो सान र सौकको साथ खेल खेलेको देख्न सकिन्छ ।
टेक कुँवरको महाशिवरात्री पर्वबारे भनाइ महाशिवरात्रि पर्व कैलाशवासी शिवको पूजा आराधना गर्न शुक्रबार देशका विभीन्न ठाउँमा भब्यताका साथ मनाइन्छ । हिन्दुधमावलम्बी शुक्रबार बिहानै देखि नदि ताल तलाऊर धारा पधेरामा स्नान गरी विभिन्न शिवालयमा गई श्रदा भक्ति पूर्वक पूजा आराधना गर्दछन ।
शिवजि उत्पत्ति हुनुभएको रातको नाम बाट नामांकन भएको यो पर्व कालरात्री मोहरात्री सुखरात्रि र शिवरात्रि नाम बाट उच्चारीने गरीन्छ । यी चार प्रमुख रात्रि मध्ये एक पवित्र पर्वका रुपमा देशभर राष्टिय पर्वका रुपमा विदा दिइन्छ । फागुन कृष्ण चर्तुदर्शिका दिन मनाइने यस पर्वलाइ सम्पूर्ण दिन दुखि र कष्टकर अवस्थामा रहेका प्राणीको हृदयमा धर्मको उदय गराउने शिवको अति प्यारो दिनका रुपमा लिइन्छ यो दिन लाई ।
माघ महिनामा महादेवको रुद्धत्व अर्थात जगतलाई रुवाउने वा संहार गर्ने तत्वलॆ गर्दा पत्र विहीन भइ जीण भइरहेको रुख विरुवा वा झार उनै महादेवले शिवत्व - जगतको कल्याण गर्ने तत्व ले गर्दा पलाउन थाल्ने हुनाले फागुन महिना शिवरात्रि मनाउने गरिएको विश्वास पूराण मा भन्दा पनि हुन्छ र हाम्रा पुर्खाहरु बाट पनि थाहा पाउन सकिन्छ । व्रतोत्सव मध्ये सर्वोतम कहलिएको महाशिवरात्रिका दिन आज भक्तजनले शुद्ध भइ शिवमंन्दिरमा पूजा आर्चना गरि ब्रत बस्ने र शिवबाबा को पि्रय वस्तु दुधधततुरो वेलपत्र चढाउने गरिन्छ ।
यस पर्वका दिन उपबास गरि रातभर जाग्राम बसी सर्बोसिद्धीलाभ भई यमलोक जानु नपर्ने धामीर्क विश्वास छ । यस दिन महादेवलाई जाडो हुने जन विश्वासले प्रत्येक घर मठ मंन्दिरमा दाउरा वालेर धुनी जगाई भजन कृतनका साथै सोहि आगोमा प्रसाद बनाई ग्रहण गरिन्छ । त्यस्तै गरि शिवरात्रिको दिन देशका विभीन्न ठाउमा जस्तै काठमाण्डौको पशुत्ति खोटाङको हलेसी अछामको बैजनाथ जस्ता विभीन्न ठाउमा भव्यताका साथ मनाइन्छ । शिव बाबाको शिवालय भएका ठाउँमा प्राय जसो छरिएर रहेका साधुसन्तहरु ले शिव को दर्शन गरीसकेपछि हरद्धारमा गएर कराजधानिमा सम्भो जय बाबा शिब ।धार्मिक पर्यटनका हिसाबले राजधानीको शिवबाबाको मंन्दिरपनि एक हो जो पर्यटन भित्राउने ।हरिद्धारको महाकुम्भ दर्शन गर्न पुगेका धेरैजसो भारतीय पर्यटक पशुपति आउछन ।
प्ाुरानो क्षेात्र बिभाजनको आधारमा मेलैाली तल्लो स्वराडको लगभग मध्य क्षेत्रमा पर्दछ ।बैतडी सदरमुकामबाट १२कोष टाढा अर्थातएक दिनको पैदल बाटोमा दक्षिण भेगमा पर्दछ ।समुद्री सतहबाट लगभग सत्रसय मिटरको उचाईमा मन्दिर क्षेत्र पर्दछ।यसको क्षेत्रफल एकसय चौतिस रोपनी छ।बैतडी जिल्लाको यतिको उचाईमा सम्म परेको दुबोले भरिपुर्ण स्थल एक मात्र मेलौलीको थलोचौर हो ।हावापानी समशितोष्ण छ ।हावाको सिरसिराहट बिहान बेलुकी चलिरहेको हुन्छ ।देहीमाण्डैा र पाटनबाट जाने घारेटोबाटो यसै मेलौलीथान हुँदै सर्मी एवं पाचेश्वर जाने गर्दछ ।
प््रााकृतिक दॆ ःकिवदन्तिलाई पनि स्वाकार्ने हो भने खालीगाडमहारु नः मेलौली भगवतिका द्र गाबिसकोंंंंं भुल्यौडाबाट उचित ठाउँमा स्थापना गर्ने मेलैालीको गाथ अन्य ठाउँमा राख्दा स्वाकारेनन र अन्तमा यसै चौरमा राखेपछि त्यहि बिराजमान भए ।डोको उठाउदा हात आयो गाथ त्यहि भुमिमा टासिन पुग्यो । डाको बाक्ने कत्यौरा बुढाको टेक्ने मयलको लौरो पनि जुन त्यस भुमिमा गाडेको थियो। केही छिनमै हराभरा भयो ।भन्न खोजेको त्यस प्रकृतिको खनुपम ठाउँलाई भगवतिले पनि तेह्रौँ सताब्दीमा आफूलाई ठूलो प्रेमले समाहित गरेको कारण त्यस ठाउको सुन्दरता दर्शनियता र सहजता नै हो ।
द्दारसैनीदेखि लिएर दवानी सम्मको लगभग चार किलोमिटर समथर डाँडाबाट दक्षिणमा अबस्थिति डडेल्धुरा भागेश्वर लेकको हराभरा दृश्याबलोकन पश्चिमा शिब नाथको उन्नत दर्शनिक लेक र भारतको चम्पाबत क्षेत्रका बिभिन्न पर्वतिय श्रृखलाहरु ऋलैाकिक उत्तरतिर अबस्थित बिशाल ग्वाल्येक केदारको जँगलपारी मानसरोबर एबं सैपाल हिमशिखरका मनोहर छटाहरुले प्रकृति पारखिहरुको मन मस्तिष्कलाई बिहान बेलुका लोभ्याईरहेको हुन्छ ।पुर्वतिर घनघस्याको लेक लगायतका बिभिन्न प्रर्वत श्रृखला देवराली भायाडहरुलाई छिनाल्दै उदय हुने सुर्यले कसको मन लाभ्याउदैन र जनकवि केहरी धर्मराज थापाले पनि घण्टैासम्म त्यस चौरमा बसेर प्रकृतिमोाेहक लोकलहरी सुनाएको स्मरण बृद्दहरु गर्ने गर्दछन ।स्थानिय कवि स्वर्गीय हजारी सिहँ साउद रचनाहरुको सृष्टि पनि यसै सुरम्म स्थलमा भएको थियो ।
धार्मीक स्थलको रुपमाः
कुमाउ स्वराड सुदूर पश्चिमका प्रमुख शक्तिपिठमध्येहरुमभ्येको मेलैली पनि एक हो ।सँाचारका माध्यमहरुबाट जसको बढी प्रसार प्रसार गरिन्छ ।बाहिर जगतले पनि त्यहि मात्र प्रमुख होक ीभनेर ठान्छ ।यातायत सुबिधाले पनि त्यसलाई सहजता प्रदान गरेको हुन्छ ।यि कुराहरुबाट आझेलमा परेको मेलैली भगवतिको महिमा डोटी डडेल्धुरा बैतडीमा सताब्दीऔदेखि रहिआएको अझैपनि कार्तिक पुर्णीमा लाग्ने जात्रा जात को सहभागीताले दर्शाउने गर्दछ ।एक सय चौतिस रोपनी क्षेत्रफल भएको चौरमा सुपको माण्डैशैली शिखरशैली भित्रको पगौडा शैलीले एक अर्को किसिमको बिशिष्टता प्रदान गरेको छ।मेलैाली मन्दिरले । लगभग चार दिन सम्म रहने जात्रामा करैाडौको ब्यापार हुन्छ ।नेजा ध्वजा आशा गुर्ज भानु भोकर लगायत पाचबाजाको साथ दशैा ब्यक्तिहरुले बाक्ने चन्डोलमा श्वेत फेटा र बागो लगाई सुन चादीको गहनामा सुशोभित धामीले हातमा चामर लिएर सुर्यदयको मुहरमा लगभग एकघण्टाको समयमा कामुन र अनुपम नै देखिन्छन दर्शकहरुलाई ।चौरको मध्यममा रहेको लगभग अग्लो फलामे पिड सुपको नै हुनुपर्दछ ।
यस मुल मंन्दिरको अतिरिक्त पोखरी स्थित भगवतिको भण्डार लाई आगर स्थित ठाकुर मन्दिरलाई पनि पगौडा शैलीमा नव निमैाण गरेको छ। द्यर्शनिय छ। क्ाडा बजार स्थित शिब मन्दिर शिखर शैलीको नजीक टोल र गाउँहरुमा मष्टा गैसरे सिद्द भूतनाथ लाटो रतनपुरी आदीका देवस्थान माडौ र खुला देबस्थालयका रुपमा स्थापित छन । बिभिन्न प्रर्वमा जातिय अनुसारले पुजाआजा गरिन्छ। मेलौली भगबतिका सहयोगी शक्तिका रुपमा यि देवि देवतालाई लिने गरिन्छ । एक दुईघण्टाको फरकमा रहेका प्रसिद्द मन्दिरहरुमा शिवनाथ महारुद्र ठाकुर मन्दिर उदयदेब ग्वाल्येक केदार गँगेश्वर आदी दर्शनिय धार्मीक स्थलका रुपमा बिद्यमान छन ।
देब गुफाः
मन्दिरको पश्चिम र ग्रीन बेल्टको ठीक मुनीदेब्वा ओराड नामले चार्ीत एउटा गुफा छ ।प्रबेशद्दार सागुरो भएको हुदा सबैलाई भित्र प्रवेश गर्न गाह्रो भएको हुदा सबै जान सक्दैन ।गएका हरुबाट प्राप्त जानकारी अनुसार बिभिन्न देवि देबताहरुको प्राकृतिक मुर्तिहरु छन ।उज्यालोको साधन लिएर मात्र धित्र हिडेर हेर्न सकिन्छ रे । स्थानिय बासीहरुको भनाई अनुसार मन्दिरको चौर मुनि हुदै दक्षिण्पुर्वमा पर्ने देबु नौलासम्म ५७ सौ मिटर दूरीसम्म रहेको अनुमान गर्दछन ।गुफा अनुसन्धानयोग्य छ।
चेाउरे वराडः लामालेक बुढाघरभन्दा लेकतिर गुफा छ। इसैको घर छेउमा १२० भन्दाबढी किसिमको जडिबुडि रहेको जानकारी आर्योवेदिक प्राबिधिक भुवन शर्माले भन्नु भएको थियो । बंसार जंगली टिमुर लोक्ताको उत्पादन बन उपभोक्ता महासंघ जडिबुडी उत्पादन प्रशोधनको योजना गरेको छ। म्ाथितिर तलावहरु प्नि रहेका छन ।अगाडि गएर दुईबटा बाटाहरु छुटिन्छन रे यस किसिमका गुफाहरु ीसमाको बिशाल खर भण्डारका सीमा र ग्वाल्लेकको बनमा पनि पाईन्छन । खोजका बिषयहरु छन ।
सास्कृतिक क्षेत्रः
चैात दशै र अशोजको महिनाको बडा दशैमा नित्य ५ जना आजा र बली बिधान हुने गर्दछ ।sार्तीक पुर्णी मासीको जातमा बिभिन्न किसिमले मनोराजन हुने साँस्कृतिक पुराना र नयाँ सँस्कृतिको ब्यापक प्रयोग हुन्छ ।सँस्कृति भित्रको केही कुस्कारहरुलाई अहिले छोडिदै गएता पनि समायानुल नयाँको स्थापना गर्ने प्रयास नै रहेका छन ।
ध्र्म र सँस्कृतिको नाममा केहि बैश्य जातिका छोरी बहिनीहरुलाई देबदासी -देउकी बनाउने चलन चालीसको दशकमा समाज सेवी र पिडित समुदायले ठूलो प्रयत्नका साथ समाप्त पार्रयो । २०४२ सालतिर सरकारले कानुन नै निमौण गरि यस प्रथालाई अबैध करार गर्रयो । नयाँ देबवासी बन्नेक्रम रुक्यो ।लामो पुस्ता देखि बदनाम भएको समाजले चालीस यताका दशकमा शिक्षा रोजगारी र अन्य आधुनिक पेशामा ठूलो फडको मारेको छ ।
त्यसै अनुरुप धर्म र स्ँस्कृतिको नाममा मन्दिरमा बली गरिएका राँगाहरु द्यलित समुदायले खानु पर्ने प्रथा थियो ।गैर दलित समुदायले बोका मात्र खाने गर्थे । २०५८ सालमा तत्कालिन प्रधान मंन्त्रि शेरबहादूर देउवाको पालामा मठ मन्दिरहरुमा जातिय बिभेद गरिने छैन भन्ने घोषण पश्चात बैतडीको पुरचौडी मल्लादेही गाविसको डिलाशैनी भगवती मंन्दिरमा स्थानीय दलित समुदायले भाद्र १गते नै मन्दिर प्रबेश गरेका थिए ।यो अभियान बैतडी जिल्लाभरी नै जलेको थियो ।र यसले जिल्लाभरी नै ठूलो बिबादको सृजना गरेको थियो ।दलित समुदायले आफूहरु बिभेदित हुने कारणहरुमध्ये अरुले सिनो ढेरो भनेर घृण गर्ने पदार्थ आफूले प्रयोग खाने गरे वाफत हो भन्ने ठहर गरि बहिस्कार गरे पश्चात अझै पनि बिबादित अबस्थामा खाने नखाने बिच द्दन्द्द कायम छ।
सुपको नै प्रसिद्द चाड गौरा प्रर्व यस मन्दिर र गाउँमा सबभन्दा लामो समयसम्म रहने गर्दछ । भगबति प्राप्तिी कौरब र पान्डब र रामका कथाहरु ठाडो खेलको रुपमा ढौलक मजुरा बजाई युबा बृद्दहरु ठूलो श्रदा एवं कलात्मक ढंगले खेल्छन ।भने महिलाहरु ऋठेबाली पार्नेकाम पौराण्कि पृष्ठभूमि झल्काउने किसिमले गर्नु हुन्छ ।देउृदा खेल महिला पुरुष ले ब्यापक रुपमा खैल्ने गर्छन ।मणिलेक हाईस्कुल का प्रअ उत्तम चन्दको कार्यकालमा मेलैली क्षँेात्र कला सँस्कृतिको उर्बर काल रहयो ।प्रवासी नेपाली उत्सादलाइ मणिलेकमा शिक्षक बनाई शास्त्रीय आधुनिक गीत ठूलो प्रशिक्षण र प्रयोग गराइयो ।यहाका परिबार समुदायले यसको ठूलो लाभ प्राप्त गरयो ।लाल राम दमाई नामुद तब्ला उत्साद बने । शिक्षक गोपाल राम र भाई मनोहर हारमोनियम बादक गीतकार गायनका साथै नृत्यकार पनि रहे ।मनोहर परियार अझैपनि क्यासेट निमौण गर्नुका साथै प्रगतिशिल गीतहरुलाई आधुनिक लोक र शास्त्रीय रुपमा सास्कृतिक संगठनको माध्यमबाट यस क्षेात्रमा कि्रयाशिल देखिन्छन । देउताहरुका जागर गाउने जातिहरु प्नि यहिका यो लोप हर्दै गइरहेको प्राचिन सँस्कृति हो ।शिबद्दारा मन्दिर यस क्षेत्रको सबभन्दा ठूलो वाणिन्य केन्द्र काडाबजार कै छेउमा पूवैतिर एउटा सुन्दर गुम्बाकार शिब मन्दिर अबस्थित छ।शिबरातीको समय यहा ठूलो मेला लाग्ने गर्दछ ।
ीय जात्राहरुमा महिलाहरुले लगाउने पुराने पहिरन आडगो घागरो पिछैडो लगाएका बृद्दाहरु अर्झ पनि देख्न सकिन्छ ।भने अग्रेज कालका चादीका भिक्टोरियन कम्पनीमाला झूमझूमी बाला मथू मुदडा पैडामा सु सज्जित ठूलो सान र सौकको साथ खेल खेलेको देख्न सकिन्छ ।
टेक कुँवरको महाशिवरात्री पर्वबारे भनाइ महाशिवरात्रि पर्व कैलाशवासी शिवको पूजा आराधना गर्न शुक्रबार देशका विभीन्न ठाउँमा भब्यताका साथ मनाइन्छ । हिन्दुधमावलम्बी शुक्रबार बिहानै देखि नदि ताल तलाऊर धारा पधेरामा स्नान गरी विभिन्न शिवालयमा गई श्रदा भक्ति पूर्वक पूजा आराधना गर्दछन ।
शिवजि उत्पत्ति हुनुभएको रातको नाम बाट नामांकन भएको यो पर्व कालरात्री मोहरात्री सुखरात्रि र शिवरात्रि नाम बाट उच्चारीने गरीन्छ । यी चार प्रमुख रात्रि मध्ये एक पवित्र पर्वका रुपमा देशभर राष्टिय पर्वका रुपमा विदा दिइन्छ । फागुन कृष्ण चर्तुदर्शिका दिन मनाइने यस पर्वलाइ सम्पूर्ण दिन दुखि र कष्टकर अवस्थामा रहेका प्राणीको हृदयमा धर्मको उदय गराउने शिवको अति प्यारो दिनका रुपमा लिइन्छ यो दिन लाई ।
माघ महिनामा महादेवको रुद्धत्व अर्थात जगतलाई रुवाउने वा संहार गर्ने तत्वलॆ गर्दा पत्र विहीन भइ जीण भइरहेको रुख विरुवा वा झार उनै महादेवले शिवत्व - जगतको कल्याण गर्ने तत्व ले गर्दा पलाउन थाल्ने हुनाले फागुन महिना शिवरात्रि मनाउने गरिएको विश्वास पूराण मा भन्दा पनि हुन्छ र हाम्रा पुर्खाहरु बाट पनि थाहा पाउन सकिन्छ । व्रतोत्सव मध्ये सर्वोतम कहलिएको महाशिवरात्रिका दिन आज भक्तजनले शुद्ध भइ शिवमंन्दिरमा पूजा आर्चना गरि ब्रत बस्ने र शिवबाबा को पि्रय वस्तु दुधधततुरो वेलपत्र चढाउने गरिन्छ ।
यस पर्वका दिन उपबास गरि रातभर जाग्राम बसी सर्बोसिद्धीलाभ भई यमलोक जानु नपर्ने धामीर्क विश्वास छ । यस दिन महादेवलाई जाडो हुने जन विश्वासले प्रत्येक घर मठ मंन्दिरमा दाउरा वालेर धुनी जगाई भजन कृतनका साथै सोहि आगोमा प्रसाद बनाई ग्रहण गरिन्छ । त्यस्तै गरि शिवरात्रिको दिन देशका विभीन्न ठाउमा जस्तै काठमाण्डौको पशुत्ति खोटाङको हलेसी अछामको बैजनाथ जस्ता विभीन्न ठाउमा भव्यताका साथ मनाइन्छ । शिव बाबाको शिवालय भएका ठाउँमा प्राय जसो छरिएर रहेका साधुसन्तहरु ले शिव को दर्शन गरीसकेपछि हरद्धारमा गएर कराजधानिमा सम्भो जय बाबा शिब ।धार्मिक पर्यटनका हिसाबले राजधानीको शिवबाबाको मंन्दिरपनि एक हो जो पर्यटन भित्राउने ।हरिद्धारको महाकुम्भ दर्शन गर्न पुगेका धेरैजसो भारतीय पर्यटक पशुपति आउछन ।
Saturday, March 27, 2010
जिल्ला शिक्षा कार्यालय काठमाडौंले शिक्षा नियमावलीको उल्ङघन गर्दै
जिल्ला शिक्षा कार्यालय काठमाडौंले शिक्षा नियमावलीको उल्ङघन गर्दै समय अगावै नयाँ विद्यार्थी भर्नाको प्रकृया अगाडी बढाएको निजी क्षेत्रका विद्यालयहरुलाई मंगबारदेखि कारवाहीको प्रकृया अगाडी बढाएको छ ।
काठमाडौं उपत्यकाको भिएस निकेतन रोज वर्ड ग्यालेक्सी डेफेाडेल तथा चेल्सी ईग्लिस बोर्डिङ स्कुलहरुलाई स्पष्टीकारण मागसहितको पत्र पठाएको छ । उपत्यकाका यी विद्यालयहरुले शिक्षा नियमावलीको नियमलाई उल्ङघन गरेको भन् दै जिल्ला शिक्षा कार्यालयले यी विद्यालयहरुसँग समय अगावै भर्ना ख’लाउन’को कारण माग गरेको छ ।
शिक्षा नियमावली अनुसार नयाँ शैक्षिक सत्र बैशाखको पहिलो साताबाट मात्र सुरु हुने र यसकालागि नयाँ विद्यार्थी भर्ना प्रकृया एक महिना अगाडी अर्थात चैत्रबाट मात्र सुरु गनु पर्ने प्रवाधान रहेको छ ।
ु विद्यालयले शैक्षिक सत्र सुरु भएको मितीले समान्यतया एक महिना नयाँ विद्यार्थी भर्ना गर्न गराउन’ पर्ने हुन्छ । ु शिक्षा नियमावली २०५९को परिछेद १५ को उपनियम ८४ मा उल्लेख छ ु कसैले पनि शैक्षिक सत्र सुरु नभई नयाँ भर्ना गर्न गराउन र प्रकृयाको सुरुवात गर्न पाउन्दैन । ु
तर उपत्यकाका अधिकाँस निजी विद्यालयहरुमा विद्यार्थी तानातान प्रवृतिले गर्दा उनीहरुले माघदेखिनै भर्ना प्रकृयाकालागि फारम वितरण गरिरहेको र प्रवेस परीक्षा समेत संचालन गरिरहेको तथा कतिपय विद्यालयले त विद्यार्थी अध्ययन गरिरहेको विद्यालयको सिफरिसमै पनि नयाँ भर्ना समेत लिएको पाईएकोले कारवाही अगाडी बढाएको जिल्ला शिक्षा कार्यालयका साखा अधिकृत नारायणकाजी काशीछवाले जनाए ।
यसै विषयमा माघ १३ मा सबै निजी विद्यालयहरुलाई एकै नियमभित्र ल्याउन र नियम पालना गर्न र गराउन उपत्यकाका प्याबसन एनप्याबसन ईष्टु अभिभावक संघ राष्ट्रिय अभिभावक संघ र जिल्ला अधिकारीहरुको संलग्नतामा एक बैठक बसेको अधिकृत काशी छवाले बताए । उक्त बैठकले सबै निजी विद्यालयहरुलाई एकरुपतामा ल्याउन चैत्रदेखि नयाँ विद्यार्थी भर्ना प्रकृया ख’लाउने प्रचार प्रसार तथा फारम वितरण र प्रवेस परीक्षाको प्रकृया समेत चैत्रबाटै गर्ने निर्णय समेत गरेको थियो ।
तर उपत्यकाका अधिकाँस विद्यालयहरुले निर्णय र शिक्षा नियमावलीलाई मितचेर आफु खुशी भर्ना प्रकृया अगाडी बढाएको समेत उनको आरोप छ ।
जिल्ला शिक्षा कार्यालय काठमाडौंले माघ २० र फागुन १ भित्र दुई पटक गोरखापत्रमा विज्ञापन समेत गरी चैत्रदेखिमात्र नयाँ भर्नाको प्रकृया अगाडी बढाउनु पर्ने सुचना प्रकासित गरेको थियो ।
जिल्ला शिक्षा अधिकारी ज्ञानी यादबले काठमाडौं जिल्लाका विद्यालयहरुमा पत्रचार गरिसकेको बतबाउदै कानुनको दायराभित्र नआउने निजी विद्यालयलाई आवश्यक कारवाही गरिने जनाए ।
ु पहिलो चरणको कारवाहीमा स्पष्टी करण मागेका छौ अझै अटेर भएर बसेका विद्यालयहरुलाई भने १ देखि २५ हजार सम्म कानुन बमोजिम जरिवाना समेत गर्ने छौं । ु
रोज वर्ड ईग्लिस वोर्डिङ स्कुलको सहायक प्रधानाध्यापक रामजी थापाले नयाँ भर्ना सम्बन्धि नियम थाह नपाएकोले समय अगाडी भर्नाको पै्रकृया अगाडी बढाएकेा जनाए । उनले अवउपरान्त यस्तो गल्ती नदोहराउने समेत प्रतिबद्धता ब्यक्त गरे ।
ु गत ववर्ष पनि यस्तै गरेको ले यस वर्ष पनि गर्यौ तर अव नियमबारे थाह पाईयो अवदेखि यो गल्ती दोहरिने छैन । ु उनले भने ु हामीले फागुन २२ बाटै प्रवेस परीक्षा निले निर्णयलाई समेत चैत्रमा सार्छौ । ु
ग्लयालेक्सी ईग्लिस बोर्डिङ स्कुलकी पि्र_िन्सपल तथा एनप्याबसनकी अध्यक्ष गीताराणाले ललितपुर र भक्तपुर जिल्लाका विद्यालयहरुमा विद्यार्थी भर्ना खोलाई प्रवेस परीक्षा संचालन गरि कतिपय विद्यालयले भर्ना समेत लिने गरेकोले ग्यालेक्सीले मात्र मुख हेरर बसी रहनु नमिल्ने जनाईन् । ँ
ु सबै विद्यार्थी अन्य जिल्लाका विद्यालयहरुमा गए भने हामी के पढाएर खानु त्यसैले हामीले पनि फारम वितरण गरेका हौ । ु राणाले भनिन् ु छिमेकी जिल्लामा कानुन लागु नभएरै हामी पनि बाध्य भएर भर्ना खोलाएका हौं । ु
ललितपुरका जिल्ला शिक्षा अधिकारी केशव दहालले ललितपुर जिल्लाका निजी विद्यालयहरुमा कक्षा १ मा समय अगावै प’र्व तयारीका लागि भर्ना गरिरहेको पाईएको जनाए । तर माथिलो कक्षामा समय अगावै जथाभावी तरिकाले भर्ना गराउने विद्यालयहरुको बारेमा छानविन गरी कारवाही अगाडी बढाईने जनाए ।
त्यसैगरी भक्तपुर जिल्लाका जिल्ला शिक्षा अधिकारी निरा शाक्यले आफु अफिस आउने समयमा धेरै निजी विद्यालयहरुले ब्यानर टुल विद्यालयमा टाँगेर माथिलो कक्षा सम्म भर्ना खुलाएको देखेको बताईन् ।
तर यी विद्यालयहरुको बारेमा अनुगमन गर्न नसकिएको र तथ्याँक फेला नपरेकोले भक्तपुर जिल्ला शिक्षा कार्यालयले अहिले सम्म कुनै कदम नचालेको जनाईन् । तर अब जिशिकाले यस्ता विद्यालयहरुको अनुगमन र कारवाहीको कार्य भने अगाडी बढाउने धारणा शाक्यले राखिन् ।
शिक्षा विभागका निर्देशक हरिबोल खनालले ललितपुर जिल्लाका जिल्ला शिक्षा अधिकारीको लापरवाहीको कारण निजि विद्यालयहरु कानुनको दायराभित्र आउन नसकेको बिचार राखेका छन् ।
प्रत्येक वर्ष ललितपुकै निजी विद्यालयहरुले शैक्षिक सत्र सुरु अगावै भर्ना ख’लाउने भएकोले यही प्रकृया अन्य जिल्लाका निजी विद्यालयले पनि फलो गरेको उनले भने ।
ु निजी विद्यालयहरुले विद्यार्थी तानातान प्रवृतिले अपनाएका छन् ऐनकानुन पालना गरेका छैनन् । ु खनालले भने ु विभागले सबै जिल्लाका जिल्ला शिक्षा कार्यालयमा यस्ता विद्यालयलाई कानुनको दायराभित्र ल्याउन छानविन गरी आवश्यक कारवाही गर्ने निदैशन दिएको छ । ु
काठमाडौं उपत्यकाको भिएस निकेतन रोज वर्ड ग्यालेक्सी डेफेाडेल तथा चेल्सी ईग्लिस बोर्डिङ स्कुलहरुलाई स्पष्टीकारण मागसहितको पत्र पठाएको छ । उपत्यकाका यी विद्यालयहरुले शिक्षा नियमावलीको नियमलाई उल्ङघन गरेको भन् दै जिल्ला शिक्षा कार्यालयले यी विद्यालयहरुसँग समय अगावै भर्ना ख’लाउन’को कारण माग गरेको छ ।
शिक्षा नियमावली अनुसार नयाँ शैक्षिक सत्र बैशाखको पहिलो साताबाट मात्र सुरु हुने र यसकालागि नयाँ विद्यार्थी भर्ना प्रकृया एक महिना अगाडी अर्थात चैत्रबाट मात्र सुरु गनु पर्ने प्रवाधान रहेको छ ।
ु विद्यालयले शैक्षिक सत्र सुरु भएको मितीले समान्यतया एक महिना नयाँ विद्यार्थी भर्ना गर्न गराउन’ पर्ने हुन्छ । ु शिक्षा नियमावली २०५९को परिछेद १५ को उपनियम ८४ मा उल्लेख छ ु कसैले पनि शैक्षिक सत्र सुरु नभई नयाँ भर्ना गर्न गराउन र प्रकृयाको सुरुवात गर्न पाउन्दैन । ु
तर उपत्यकाका अधिकाँस निजी विद्यालयहरुमा विद्यार्थी तानातान प्रवृतिले गर्दा उनीहरुले माघदेखिनै भर्ना प्रकृयाकालागि फारम वितरण गरिरहेको र प्रवेस परीक्षा समेत संचालन गरिरहेको तथा कतिपय विद्यालयले त विद्यार्थी अध्ययन गरिरहेको विद्यालयको सिफरिसमै पनि नयाँ भर्ना समेत लिएको पाईएकोले कारवाही अगाडी बढाएको जिल्ला शिक्षा कार्यालयका साखा अधिकृत नारायणकाजी काशीछवाले जनाए ।
यसै विषयमा माघ १३ मा सबै निजी विद्यालयहरुलाई एकै नियमभित्र ल्याउन र नियम पालना गर्न र गराउन उपत्यकाका प्याबसन एनप्याबसन ईष्टु अभिभावक संघ राष्ट्रिय अभिभावक संघ र जिल्ला अधिकारीहरुको संलग्नतामा एक बैठक बसेको अधिकृत काशी छवाले बताए । उक्त बैठकले सबै निजी विद्यालयहरुलाई एकरुपतामा ल्याउन चैत्रदेखि नयाँ विद्यार्थी भर्ना प्रकृया ख’लाउने प्रचार प्रसार तथा फारम वितरण र प्रवेस परीक्षाको प्रकृया समेत चैत्रबाटै गर्ने निर्णय समेत गरेको थियो ।
तर उपत्यकाका अधिकाँस विद्यालयहरुले निर्णय र शिक्षा नियमावलीलाई मितचेर आफु खुशी भर्ना प्रकृया अगाडी बढाएको समेत उनको आरोप छ ।
जिल्ला शिक्षा कार्यालय काठमाडौंले माघ २० र फागुन १ भित्र दुई पटक गोरखापत्रमा विज्ञापन समेत गरी चैत्रदेखिमात्र नयाँ भर्नाको प्रकृया अगाडी बढाउनु पर्ने सुचना प्रकासित गरेको थियो ।
जिल्ला शिक्षा अधिकारी ज्ञानी यादबले काठमाडौं जिल्लाका विद्यालयहरुमा पत्रचार गरिसकेको बतबाउदै कानुनको दायराभित्र नआउने निजी विद्यालयलाई आवश्यक कारवाही गरिने जनाए ।
ु पहिलो चरणको कारवाहीमा स्पष्टी करण मागेका छौ अझै अटेर भएर बसेका विद्यालयहरुलाई भने १ देखि २५ हजार सम्म कानुन बमोजिम जरिवाना समेत गर्ने छौं । ु
रोज वर्ड ईग्लिस वोर्डिङ स्कुलको सहायक प्रधानाध्यापक रामजी थापाले नयाँ भर्ना सम्बन्धि नियम थाह नपाएकोले समय अगाडी भर्नाको पै्रकृया अगाडी बढाएकेा जनाए । उनले अवउपरान्त यस्तो गल्ती नदोहराउने समेत प्रतिबद्धता ब्यक्त गरे ।
ु गत ववर्ष पनि यस्तै गरेको ले यस वर्ष पनि गर्यौ तर अव नियमबारे थाह पाईयो अवदेखि यो गल्ती दोहरिने छैन । ु उनले भने ु हामीले फागुन २२ बाटै प्रवेस परीक्षा निले निर्णयलाई समेत चैत्रमा सार्छौ । ु
ग्लयालेक्सी ईग्लिस बोर्डिङ स्कुलकी पि्र_िन्सपल तथा एनप्याबसनकी अध्यक्ष गीताराणाले ललितपुर र भक्तपुर जिल्लाका विद्यालयहरुमा विद्यार्थी भर्ना खोलाई प्रवेस परीक्षा संचालन गरि कतिपय विद्यालयले भर्ना समेत लिने गरेकोले ग्यालेक्सीले मात्र मुख हेरर बसी रहनु नमिल्ने जनाईन् । ँ
ु सबै विद्यार्थी अन्य जिल्लाका विद्यालयहरुमा गए भने हामी के पढाएर खानु त्यसैले हामीले पनि फारम वितरण गरेका हौ । ु राणाले भनिन् ु छिमेकी जिल्लामा कानुन लागु नभएरै हामी पनि बाध्य भएर भर्ना खोलाएका हौं । ु
ललितपुरका जिल्ला शिक्षा अधिकारी केशव दहालले ललितपुर जिल्लाका निजी विद्यालयहरुमा कक्षा १ मा समय अगावै प’र्व तयारीका लागि भर्ना गरिरहेको पाईएको जनाए । तर माथिलो कक्षामा समय अगावै जथाभावी तरिकाले भर्ना गराउने विद्यालयहरुको बारेमा छानविन गरी कारवाही अगाडी बढाईने जनाए ।
त्यसैगरी भक्तपुर जिल्लाका जिल्ला शिक्षा अधिकारी निरा शाक्यले आफु अफिस आउने समयमा धेरै निजी विद्यालयहरुले ब्यानर टुल विद्यालयमा टाँगेर माथिलो कक्षा सम्म भर्ना खुलाएको देखेको बताईन् ।
तर यी विद्यालयहरुको बारेमा अनुगमन गर्न नसकिएको र तथ्याँक फेला नपरेकोले भक्तपुर जिल्ला शिक्षा कार्यालयले अहिले सम्म कुनै कदम नचालेको जनाईन् । तर अब जिशिकाले यस्ता विद्यालयहरुको अनुगमन र कारवाहीको कार्य भने अगाडी बढाउने धारणा शाक्यले राखिन् ।
शिक्षा विभागका निर्देशक हरिबोल खनालले ललितपुर जिल्लाका जिल्ला शिक्षा अधिकारीको लापरवाहीको कारण निजि विद्यालयहरु कानुनको दायराभित्र आउन नसकेको बिचार राखेका छन् ।
प्रत्येक वर्ष ललितपुकै निजी विद्यालयहरुले शैक्षिक सत्र सुरु अगावै भर्ना ख’लाउने भएकोले यही प्रकृया अन्य जिल्लाका निजी विद्यालयले पनि फलो गरेको उनले भने ।
ु निजी विद्यालयहरुले विद्यार्थी तानातान प्रवृतिले अपनाएका छन् ऐनकानुन पालना गरेका छैनन् । ु खनालले भने ु विभागले सबै जिल्लाका जिल्ला शिक्षा कार्यालयमा यस्ता विद्यालयलाई कानुनको दायराभित्र ल्याउन छानविन गरी आवश्यक कारवाही गर्ने निदैशन दिएको छ । ु
Thursday, March 18, 2010
हस्तकला महसन्घलेऔधोगिक मेला
हस्तकला महासंघले यहि महिनाको फागनु ६ देखि १० गते सम्म प्रदशनि हल भृकुटी मण्डपमा औधोगिक मेला आयोजना गरेको थियो । सो मेलाको उदेश्य विभिन्न हस्तकला वस्तको प्रदशर्नि एव प्रचार प्रसार गरी तिनको बारेमा आउदौ दिनहरुमा नेपाली हस्तकला वस्तुको अन्तराष्टिय बजारमा निकासी एव माग व्यावसाय गर्ने आवसर का साथै लगानि गनृ को लागी अवसरका रुपमा सो मेला आयोजना गरिएको जानकारी थाहाहुन पाइन्छ ।
देशको आर्थिक उन्नतिका साथै वेरोजगार युवाहरुलाई रोजगारीको अवसर दिदै आएको व्यवसायले नेपाली उधोगमा महत्वर्पण योगदान गदैआएको करा सर्वादिदै छ । हस्तकलाको बजारले लघु तथा घरेलु उधोगको रुपमा हस्तकला वस्तुको उत्पादन गदै आएको छ । स्वदेशी स्रोत साधन एवं सीपको अधिकतम प्रयोगले थोरै लगानिमा घरेलु तथा साना उधोगको रुपमा साचालन ले हस्तकला उधोगले देशमा रहेका थुप्रै वेरोजगारहरुलाई रोजगार दिएको र यस्ता वस्तुको निकासी ले देशमा आर्थिक उन्नति पनि गदै गरेको छ । सो हि अवसरमा नेपाल प्रेस इ_िन्स्टच्युटकी प्रशिक्षार्थी पत्रकार जयन्ति बोहराले नेपाल हस्तकला महासंघका निवर्तमान अध्यक्ष विकास रत्न धाख्वा संग गरिएको कुराकानि लाई यसरी प्रस्तुत गरिएको छ ।
१। आठौ हस्तकला व्यापार मेला बाट कतिको कारोवार भएको छ
ƒू मेलामा करिव ५ करोड को कारोवार र ५० हजार भन्दा बढिले अवलोकन गरेका छन ।
२ ।sिन आयोजना गर्नु भएको हो मेला
ƒू नेपाली वस्तुलाई अन्तरराष्टिय बजारमा प्रचार गर्नको लाग्ाी नेपाली बजारको विस्तार गर्ने को लागी आयोजना गरिएकॊ हो ।
३। कति जनालाई रोजगारिदिएको छ हस्तकला उधोगले
ƒू हामीसंग अहिलेको डाटा अनुसार करिव १० लाख नेपालीलाई प्रत्यक्ष रुपमा रोजगार दिएको छ र अप्रत्यक्षमा भन्नेहो भने दुइटैलगाएर १२ लाख सम्मलाई रोजगारी दिएको हुन आउन्छ ।
४। तपाई हस्तकला उधोगलाई बन्द हढतालले कस्तो असर पारेको देखिन्छ
ƒू आठौ हस्तकला सुरु भएको दिनपनि राप्रपा नेपालले बन्द गरेको थियो । यो एउटा उदाहरणमात्र हो एक दिन बन्द भएमा करोडौको हानि पुग्ने गरेको छ । जस्तो कि एक दिन बन्दको प्रभावले हप्तौ सम्मको काममा असर गर्ने गरेको छ ।
५। नेपाली उत्पादनमा सबैभन्दा वढि कुन वस्तुको माग रहेको छ अन्तरराष्टिय बजारमा
ƒू सबैभन्दा वढिमात्रामा पश्मिना हातेकागज मुर्तिकला धातुकला हस्तकला आदिको अन्तरराष्टिय बजारमा अधिक मात्रामा माग रहेको छ
६ ।औधोगीक निति नियमका बारेमा केहि बताइदिनुहुन्छ कि
ƒू हाम्रा नेपाली वस्तुले अन्तराष्टिय बजार संग ँबअभ गने खालका निति नियम बनेका छैन सरकाले हाम्रो उत्पादन वस्तु तथा सेवाको लागी केहि कुरामा पहल गरिदिदा केही मात्रामा सहयोग मिल्ने थियो कि जस्तो लाग्छ । अन्य देशको जस्तो निती नियम लागु नभएकोले हामी पछाडि परेका हौ जस्तो लाग्छ ।
७। सरकारले हस्तकला व्यावसायलाई अगाडि बढाउनको लागी के गर्नु पर्ला जस्तो लाग्छ तपाई हरुलाई
ƒू यो क्षेत्रको लागी सरकारले अनुदान दिनुपयो । अनि यस क्षेत्रमाा थप अध्ययन अनुसन्धान तालिम प्रदान गर्नुपयो । देश र विदेशमा पढ्नको लागी छात्रवृति मिलाईदिनुपयो र देशमा पाउने च्बध ःबतचष्बि सरल र सुलभ तरिकाले उपलब्ध गराइदिनुपयो अनि मात्र यो व्यावसायलाई अगाडि बढाउन सकिने छ जस्तो लाग्छ ।
८।sिन तपाइहरुले यो वर्ष हस्तकला व्यापार मेला दुई वर्ष ढिलो गनुभएको हो
ƒू हो तपाइले ठिक कुरा गर्नु भयो किनभने २ वर्षको एक पटकमा लाग्ने हो तर आठौंहस्तकला मेला चार वर्षमा आयोजना गरियो । यसमा एक त हामी नै दोष देखिन्छ जस्तो कि आर्थिक स्थितिको राम्रो व्यवस्था नभएकोले र कुनै पनि यस्तो कायक्रम गर्नको लागी पर्याप्त मात्रामा समय चाहिन्छ सो समयको ख्याल नगर्नाले ढिलो भएको हो ।
देशको आर्थिक उन्नतिका साथै वेरोजगार युवाहरुलाई रोजगारीको अवसर दिदै आएको व्यवसायले नेपाली उधोगमा महत्वर्पण योगदान गदैआएको करा सर्वादिदै छ । हस्तकलाको बजारले लघु तथा घरेलु उधोगको रुपमा हस्तकला वस्तुको उत्पादन गदै आएको छ । स्वदेशी स्रोत साधन एवं सीपको अधिकतम प्रयोगले थोरै लगानिमा घरेलु तथा साना उधोगको रुपमा साचालन ले हस्तकला उधोगले देशमा रहेका थुप्रै वेरोजगारहरुलाई रोजगार दिएको र यस्ता वस्तुको निकासी ले देशमा आर्थिक उन्नति पनि गदै गरेको छ । सो हि अवसरमा नेपाल प्रेस इ_िन्स्टच्युटकी प्रशिक्षार्थी पत्रकार जयन्ति बोहराले नेपाल हस्तकला महासंघका निवर्तमान अध्यक्ष विकास रत्न धाख्वा संग गरिएको कुराकानि लाई यसरी प्रस्तुत गरिएको छ ।
१। आठौ हस्तकला व्यापार मेला बाट कतिको कारोवार भएको छ
ƒू मेलामा करिव ५ करोड को कारोवार र ५० हजार भन्दा बढिले अवलोकन गरेका छन ।
२ ।sिन आयोजना गर्नु भएको हो मेला
ƒू नेपाली वस्तुलाई अन्तरराष्टिय बजारमा प्रचार गर्नको लाग्ाी नेपाली बजारको विस्तार गर्ने को लागी आयोजना गरिएकॊ हो ।
३। कति जनालाई रोजगारिदिएको छ हस्तकला उधोगले
ƒू हामीसंग अहिलेको डाटा अनुसार करिव १० लाख नेपालीलाई प्रत्यक्ष रुपमा रोजगार दिएको छ र अप्रत्यक्षमा भन्नेहो भने दुइटैलगाएर १२ लाख सम्मलाई रोजगारी दिएको हुन आउन्छ ।
४। तपाई हस्तकला उधोगलाई बन्द हढतालले कस्तो असर पारेको देखिन्छ
ƒू आठौ हस्तकला सुरु भएको दिनपनि राप्रपा नेपालले बन्द गरेको थियो । यो एउटा उदाहरणमात्र हो एक दिन बन्द भएमा करोडौको हानि पुग्ने गरेको छ । जस्तो कि एक दिन बन्दको प्रभावले हप्तौ सम्मको काममा असर गर्ने गरेको छ ।
५। नेपाली उत्पादनमा सबैभन्दा वढि कुन वस्तुको माग रहेको छ अन्तरराष्टिय बजारमा
ƒू सबैभन्दा वढिमात्रामा पश्मिना हातेकागज मुर्तिकला धातुकला हस्तकला आदिको अन्तरराष्टिय बजारमा अधिक मात्रामा माग रहेको छ
६ ।औधोगीक निति नियमका बारेमा केहि बताइदिनुहुन्छ कि
ƒू हाम्रा नेपाली वस्तुले अन्तराष्टिय बजार संग ँबअभ गने खालका निति नियम बनेका छैन सरकाले हाम्रो उत्पादन वस्तु तथा सेवाको लागी केहि कुरामा पहल गरिदिदा केही मात्रामा सहयोग मिल्ने थियो कि जस्तो लाग्छ । अन्य देशको जस्तो निती नियम लागु नभएकोले हामी पछाडि परेका हौ जस्तो लाग्छ ।
७। सरकारले हस्तकला व्यावसायलाई अगाडि बढाउनको लागी के गर्नु पर्ला जस्तो लाग्छ तपाई हरुलाई
ƒू यो क्षेत्रको लागी सरकारले अनुदान दिनुपयो । अनि यस क्षेत्रमाा थप अध्ययन अनुसन्धान तालिम प्रदान गर्नुपयो । देश र विदेशमा पढ्नको लागी छात्रवृति मिलाईदिनुपयो र देशमा पाउने च्बध ःबतचष्बि सरल र सुलभ तरिकाले उपलब्ध गराइदिनुपयो अनि मात्र यो व्यावसायलाई अगाडि बढाउन सकिने छ जस्तो लाग्छ ।
८।sिन तपाइहरुले यो वर्ष हस्तकला व्यापार मेला दुई वर्ष ढिलो गनुभएको हो
ƒू हो तपाइले ठिक कुरा गर्नु भयो किनभने २ वर्षको एक पटकमा लाग्ने हो तर आठौंहस्तकला मेला चार वर्षमा आयोजना गरियो । यसमा एक त हामी नै दोष देखिन्छ जस्तो कि आर्थिक स्थितिको राम्रो व्यवस्था नभएकोले र कुनै पनि यस्तो कायक्रम गर्नको लागी पर्याप्त मात्रामा समय चाहिन्छ सो समयको ख्याल नगर्नाले ढिलो भएको हो ।
Thursday, February 25, 2010
विभिन्न विषयगत समितिका अवधारणापत्रहरुमा प्रस्ताव गरिएका श्रमिक अधिकारसम्बन्धी मुद्दाहरु
पृष्ठभुमी
नेपाल नयाँ संविधान लेखनको क्रममा रहेको छ र यसले श्रमिकको योगदानको कदर गर्नुपर्दछ । श्रमिक विरुद्ध हुने सबै प्रकारका भेदभाव अन्त्य तथा तिनीहरुको सामाजिक सुरक्षाको प्रत्याभुति गर्नुपर्ने आवश्यकता रहेको छ । विभिन्न विषयगत समितिद्वारा प्रस्तुत अवधाराणापत्रहरुले विभिन्न व्यवस्थाहरु अन्र्तगत श्रमिकका मुद्दाहरुलाई सम्बोधन गरेको छन् । तसर्थ तलको अध्ययन निम्न उदेश्य राखी गरिएको हो । ः-
विभिन्न विषयगत समितिका अवधारणापत्रहरुले सम्बोधन गरेका श्रमिकका अधिकारसँग सम्बन्धीत मुद्दाहरु पहिचान तथा संकलन गर्ने
श्रमिक संगठन समन्वय समितिले प्रस्ताव गरेका तथा विषयगत समितिका अवधारणापत्रहरुले संबोधन गरेका मुद्दाहरु पहिचान तथा संकलन गर्ने र
श्रमिक संगठन समन्वय समितिले प्रस्ताव गरेका तथा विषयगत समितिका अवधारणापत्रहरुले संबोधन नगरेका मुद्दाहरु पहिचान तथा संकलन गर्ने ।
विभिन्न विषयगत समितिका अवधारणापत्रहरुले सम्बोधन गरेका श्रमिकका अधिकारसँग सम्बन्धति मुद्दाहरु
श्रमिक अधिकारका धेरैजसो विषयहरु मौलिक अधिकार तथा निर्देशक सिद्धान्त समितिको अवधारणापत्रमा रखिएका छन् । तथापि अन्य समितिहरुले पनि आफ्ना अवधारणापत्रहरुमा श्रमसँग सम्बन्धीत व्यवस्थाहरु प्रस्ताव गरेका छन् जुन यस प्रकार छन् ः-
१। स्वतन्त्रताको अधिकार
कुनै पनि नागरिकलाई श्रमिक संघ तथा संगठनहरु खोल्ने तथा कुनै पनि पेशा रोजगार व्यापार तथा व्यवसाय गर्ने स्वतन्त्रता हुनेछ ।
मौलिक अधिकार तथा निर्देशक सिद्धान्त समिित
२। समानताको अधिकार
सामान्य कानुनको प्रयोगमा कुनै पनि नागरिक विरुद्ध धर्म वर्ण जात जाती िलंग लैङ्गिक अभिमुखीकरण शारीरिक अवस्था अपाङ्गता स्वास्थ्य अवस्था वैवाहिक अवस्था आथिृक अवस्था उत्पत्ति भाषा वा क्षेत्र वैचारिक आस्था वा अन्य कुनै आधारमा भेदभाव गरिने छैन ।
तर आर्थिक सामाजिक वा साँस्कृसतक रुपले पछाडि परेका महिला दलित जनजाती तथा आदिवासी मधेशी किसान श्रमिक…॥को संरक्षण सशक्तिकरण तथा विकासका लागि कानुनद्वारा विशेष व्यवस्था गर्न सकिनेछ ।
मौलिक अधिकार तथा निर्देशक सिद्धान्त समिित
कुनै पनि व्यक्ति विरुद्ध आदिवासी दलित तराइवासी मधेशी मुस्लीम धर्म वर्ण जात जाती िलंग लेङ्गिक वा यौनिक पहिचान भाषा राजनैतिक वा अन्य विचार सामाजिक उत्पत्ति सम्पत्ती जन्म वा शारिरिक वा मानसिक असक्षमता वा अन्य कुनै अवस्था रहेका आधारमा समान कामका लागि तलव लगायत कुनै पनि सुविधा दिने सम्बन्धमा कुनै पनि भेदभाव हुने छैन ।
अल्पसंख्यक तथा सिमान्तीकृत समुदायको अधिकार संरक्षण सम्बन्धी समिित
३। शोषणविरुद्धको अधिकार
प्रत्येक व्यक्तिलाई शोषण विरुद्धको अधिकार हुनेछ । धर्म परम्परा संस्कृति तथा सामाजिक प्रचलनका आधारमा कसैमाथि शोषण गर्न पाइने छैन । कुनै पनि प्रकारको मानव वेचविखन दासता दास व्यापार तथा वलात श्रम निषेध गरिएको छ । यस व्यवस्था विपरीतको कार्य कानुनबमोजिम दण्डनिय हुनेछ तथा पिडितलाई उचित क्षतिपुर्ति पाउने अधिकार हुनेछ । कसैलाइै पनि इच्छाविपरीत काममा लगाउन पाइने छैन ।
मौलिक अधिकार तथा निर्देशक सिद्धान्त समिित
कुनै पनि व्यक्तिलाई मानव वेचविखन वाल श्रम दासता वा कमैया बनाउन प्रयोग गर्नै पाइने छैन । कसैलाई पनि वलात् श्रममा लगाइने छैन ।
प्राकुतिक स्रोत आर्थिक अधिकार तथा राजश्व बाँडफाँडसम्बन्धी समिित
४। रोजगारसम्बन्धी अधिकार
प्रत्येक व्यक्तिलाई रोजगारीको अधिकार हुनेछ । रोजगारीका शर्त र अवसथाहरु कानुनद्वारा तोकिएबमोजिम हुनेछन् । प्रत्येक व्यक्तिलाई आफ्नो रोजगारी छान्ने अधिकार हुनेछ । प्रत्येक बेरोजगार नागरिकलाई कानुनमा व्यवस्थाभएबमोजिम सुरक्षाको अधिकार हुनेछ ।
मौलिक अधिकार तथा निर्देशक सिद्धान्त समिित
प्रत्येक वयक्तिलाई रोजगारीको अधिकार हुनेछ । राज्यले आवश्यक कानुनहरु बनाई यसको व्यवस्था गर्नेछ ।
प्राकुतिक स्रोत आर्थिक अधिकार तथा राजश्व बााँडफाँडसम्बन्धी समिित
५। श्रमसम्बन्धी अधिकार
प्रत्येक श्रमिकलाई उचित श्रम अभ्यासको अधिकार हुनेछ । प्रत्येक श्रमिकलाई उचित ज्याला सेवा तथा सामाजिक सुरक्षाको अधिकार हुनेछ । प्रत्येक श्रमिकलाई ट्रेड युनियन खोल्ने त्यसमा भाग लिने अधिकार साथै कानुनमा व्यवस्था भएबमोजिम सामुहिक सौदावाजी र हड्ताल गर्ने अधिकार हुने छ ।
६। महिलासम्बन्धी अधिकार
महिलाविरद्व कुनै पनि लैङ्गिक भेदभाव गरिने छैन ।
मौलिक अधिकार तथा निर्देशक सिद्धान्त समिित
समान कामका लागि समान ज्यालासम्बन्धी अधिकार
प्राकुतिक स्रोत आर्थिक अधिकार तथा राजश्व बााँडफाँडसम्बन्धी समिित
७। बालबालिकासम्बन्धी अधिकार
कुनै पनि बालक वा बालिकालाई कारखाना खानी वा अन्य जोखिमपूर्ण काममा लगाउन हुंदैन । कुनै पनि बालबालिकालाई सैनिक प्रहरी वा सशस्त्र समुहमा भर्ना गरिने छैन ।
८। सामाजिक न्यायको अधिकार
समावेशी तथा आरक्षणको नीतिअनुसार श्रमिकहरु राज्यका संयन्त्र तथा निजामति सेवाहरुमा समावेश गरिनुपर्दछ ।
मौलिक अधिकार तथा निर्देशक सिद्धान्त समिित
९। छुवाछुत तथा जातिय भेदभाव विरुद्धको अधिकार
कुनै पनि व्यक्क्तीलाई जात वंश व्यवसाय वा पेशाका आधारमा छुवाछुतको व्यवहार गरिने वा भेदभाव गरिने छैन । त्यस्तो व्यवहार जघन्य अपराध मानी कानुनद्धारा दण्डनिय बनाइनेछ । पिडितलाई कानुनमा व्यवस्था भए बमोजिम क्षेतिपुर्तिको अधिकार हुनेछ ।
सामाजिक तथा साँस्कृतिक ऐक्यवद्धताको आधार निर्धारण समिित
कुनै पनि व्यक्तिलाई आदिवारी दलित तराइवासी मधेशी मुस्लीम धर्म वर्ण जात जाती िलंग अपाङ्गता सुमदाय वा पेशाका आधारमा कुनै पनि प्रकारको भेदभाव वा छुवाछुतको व्यवहार गरने छैन ।
अल्पसंख्यक तथा सिमान्तीकृत समुदायको अधिकार संरक्षण सम्बन्धी समिित
१०। आर्थिक अधिकारप्रस्तावित
श्रम सुरक्षा श्रम सम्बन्ध तथा श्रम संगठनहरु
प्राकुतिक स्रोत आर्थिक अधिकार तथा राजश्व बााँडफाँडसम्बन्धी समिित
११। सार्वजनिक प्रशासनका आधारभुत निर्देशक सिद्धान्तहरु
सरकारी सेवामा आधिकारिक ट्रेड युनियनहरुमार्फत सम्मानपूर्ण रुपले श्रमको अभ्यास गर्ने अवसर प्रदान गर्ने ।
राज्यको शासकिय स्वरुप निर्धारण समिित
१२। मौलिक कर्तव्यहरु
श्रमको सम्मान ः नागरिकहरुको कर्तव्यमध्ये एक श्रमको सम्मान रहेको छ ।
मौलिक अधिकार तथा निर्देशक सिद्धान्त समिित
१३। राज्यका निर्देशक सिद्धान्त नीति तथा दायित्वहरु
श्रम रोजगारसम्बन्धी नीतिः राष्ट्रिय अर्थतन्त्रको विकासका निम्ती राष्ट्रिय उद्योग साधन तथा स्रोतको संरक्षण र प्रबद्र्धन गर्दै नेपाली श्रम सीप तथा कच्चा पदार्थमा आधारित लगानीलाई प्राथमिकता दिने । सबैलाई कामको वातावरण सुनिश्चत गर्ने तथा सामाजिक तथा आर्थिक शक्तिको रुपमा रहेको श्रम शक्तिलाई दक्ष तथा पेशागत बनाउने र देशमा नै यसको उपयोग गनेृे्र । श्रमको सम्मानको सिद्धान्तको आधारमा सबै श्रमिककबो सामाजिक सुरक्षा तथा आधारभुत अधिकार सुनिश्चित गर्ने । सबै प्रकारका शोषण तथा बाल श्रमको। उन्मुलन गर्ने । उद्योगको व्यवस्थापनमा श्रम सहभाथिता सुनिश्चत गर्ने । शोषणाको अन्त्य तथा सुरक्षित श्रम रोजगारको व्यवस्थापन सुनिश्चत गर्ने तथा वैदेशिक रोजगारबाट आर्जन गरेको पुँजी सीप प्रविधि तथा अनुभव राष्ट्रको उत्पादक क्षेत्रमा लगानी गर्न प्रोत्साहित गर्ने ।
सामाजिक न्याय तथा समावेशीकरणसम्बन्धी नीति ः समावेशीकरण तथा आरक्षणको सिद्धान्तअनुसार राज्यका संयन्त्र तथा निजामति सेपामा श्रमिकहरुलाई समावेश गर्ने ।
मौलिक अधिकार तथा निर्देशक सिद्धान्त समिित
ग। श्रमिक संगठन समन्वय समितिले उठाएका तथा विभिन्न विषयगत समितिका अवधारणापत्रमा समावेश गरिएका श्रमिक अधिकारसम्बन्धी विषयहरु
श्रमिक संगठन समन्वय समितिले उठाएका तथा विभिन्न विषयगत समितिका अवधारणापत्रमा समावेश गरिएका श्रमिक अधिकारसम्बन्धी केही विषयहरु निम्नबमोजिम छन् ः-
प्रत्येक व्यक्तिलाई शोषण विरुद्धको अधिकार हुनेछ । प्रथा परम्परा तथा प्रचलनका आधारमा कुनै पनि श्रमिकको शोषण गरिने छैन ।
श्रम कानुनका व्यवस्था विपरीत न्युन पारिश्रमिक दिने गरी कुनै श्रमिकलाई काममा लगाउन तथा कुनै सम्झौतामा हस्ताक्षर गर्न पाइने छैन ।
व्यक्तिगत हित तथा अधिकार संरक्षणका लागि प्रत्येक श्रमिकलाई संगठनको स्वतन्त्रताको अधिकार हुनेछ ।
प्रत्येक कामदार÷टे्रड युनियनलाई श्रम विवाद समाधानका लागि वैकल्पिक उपाय नभएमा कानुनमा व्यवस्था भएबमोजिम हड्ताल गर्ने अधिकार हुनेछ ।
कसैलाई वेच्न दास बनाउन तथा कमैया तुल्याउन पाइने छैन ।
कसैलाई पनि इच्छाविपरित काममा लगाउन पाइने छैन ।
१५ वर्ष मुनिका बालबालिकालाई ज्याला कमाउने काममा लगाउन पाइने छैन ।
कारखाना खानी तथा जोखिमपूर्ण कामका लागि बालबालिका भर्ती गर्न पाइने छैन ।
बालबालिकालाई सैनिक प्रहरी जासुस कार्य तथा द्वन्द्वका लागि भर्ती गर्न पाइने छैन ।
समान कामका लागि महिला र पुरुषवीच ज्यालाको वितरणमा भेदभाव हुनेछैन ।
अल्पसंख्यक तथा सिमान्तीकृत समुदायको संरक्षरणसम्बन्धी समितिले प्रस्तावित गरेको समानताको असधकार बमोजिम सरकारले नेपाली कामदारवीच भेदभाव गर्न नपाउने देखिन्छ ।
श्रमिक संगठन समन्वय समितिले उठाएका तथा विभिन्न विषयगत समितिका अवधारणापत्रमा समावेश नगरिएका श्रमिक अधिकारसम्बन्धी विषयहरु
श्रमिक संगठन समन्वय समितिले उठाएका तथा विभिन्न विषयगत समितिका अवधारणापत्रमा समावेश नगरिएका श्रमिक अधिकारसम्बन्धी प्रस्तावित विषयहरु निम्नबमोजिम छन् ः-
घरेलु तथा वैदेशिक श्रमिक दुवैलाई उचित श्रम अभ्यासको अधिकार हुनेछ ।
प्रत्येक श्रमिकलाई श्रम कानुनका व्यवस्थाहरु तथा सामुहिक सौदाबाजीका उपलब्धीहरुको उपभोग गर्ने अधिकार हुनेछ ।
रोजगारदाताको अवरोधविना प्रत्येक टे्रड युनियनलाई आफ्ना कि्रयाकलापहरु संचालन गर्ने आन्तरिक व्यवस्थापन गर्ने तथा संघ तथा महासंघहरुमा आवद्ध हुने अधिकार हुनेछ ।
करारिय पिस रेट तथा ज्यालाका कामदारहरुलाई सामाजिक सुरक्षा र ज्यालाको समान संरक्षणको अधिकार हुनेछ ।
राज्यले रोजगारदाता र श्रमिकवीच विभेद ल्याउने कुनै पनि काम गर्ने छैन ।
रोजगार गुमाएका श्रमिकहरुलाई बेरोजगार बिमा प्रणालीद्वारा संरक्षित हुने अधिकार हुनेछ ।
प्रत्येक नागरिकलाई उपदान औषधी जिवन विमा तथा स्वास्थ्य जस्ता सुविधाहरुको अधिकार हुनेछ ।
नेपाल नयाँ संविधान लेखनको क्रममा रहेको छ र यसले श्रमिकको योगदानको कदर गर्नुपर्दछ । श्रमिक विरुद्ध हुने सबै प्रकारका भेदभाव अन्त्य तथा तिनीहरुको सामाजिक सुरक्षाको प्रत्याभुति गर्नुपर्ने आवश्यकता रहेको छ । विभिन्न विषयगत समितिद्वारा प्रस्तुत अवधाराणापत्रहरुले विभिन्न व्यवस्थाहरु अन्र्तगत श्रमिकका मुद्दाहरुलाई सम्बोधन गरेको छन् । तसर्थ तलको अध्ययन निम्न उदेश्य राखी गरिएको हो । ः-
विभिन्न विषयगत समितिका अवधारणापत्रहरुले सम्बोधन गरेका श्रमिकका अधिकारसँग सम्बन्धीत मुद्दाहरु पहिचान तथा संकलन गर्ने
श्रमिक संगठन समन्वय समितिले प्रस्ताव गरेका तथा विषयगत समितिका अवधारणापत्रहरुले संबोधन गरेका मुद्दाहरु पहिचान तथा संकलन गर्ने र
श्रमिक संगठन समन्वय समितिले प्रस्ताव गरेका तथा विषयगत समितिका अवधारणापत्रहरुले संबोधन नगरेका मुद्दाहरु पहिचान तथा संकलन गर्ने ।
विभिन्न विषयगत समितिका अवधारणापत्रहरुले सम्बोधन गरेका श्रमिकका अधिकारसँग सम्बन्धति मुद्दाहरु
श्रमिक अधिकारका धेरैजसो विषयहरु मौलिक अधिकार तथा निर्देशक सिद्धान्त समितिको अवधारणापत्रमा रखिएका छन् । तथापि अन्य समितिहरुले पनि आफ्ना अवधारणापत्रहरुमा श्रमसँग सम्बन्धीत व्यवस्थाहरु प्रस्ताव गरेका छन् जुन यस प्रकार छन् ः-
१। स्वतन्त्रताको अधिकार
कुनै पनि नागरिकलाई श्रमिक संघ तथा संगठनहरु खोल्ने तथा कुनै पनि पेशा रोजगार व्यापार तथा व्यवसाय गर्ने स्वतन्त्रता हुनेछ ।
मौलिक अधिकार तथा निर्देशक सिद्धान्त समिित
२। समानताको अधिकार
सामान्य कानुनको प्रयोगमा कुनै पनि नागरिक विरुद्ध धर्म वर्ण जात जाती िलंग लैङ्गिक अभिमुखीकरण शारीरिक अवस्था अपाङ्गता स्वास्थ्य अवस्था वैवाहिक अवस्था आथिृक अवस्था उत्पत्ति भाषा वा क्षेत्र वैचारिक आस्था वा अन्य कुनै आधारमा भेदभाव गरिने छैन ।
तर आर्थिक सामाजिक वा साँस्कृसतक रुपले पछाडि परेका महिला दलित जनजाती तथा आदिवासी मधेशी किसान श्रमिक…॥को संरक्षण सशक्तिकरण तथा विकासका लागि कानुनद्वारा विशेष व्यवस्था गर्न सकिनेछ ।
मौलिक अधिकार तथा निर्देशक सिद्धान्त समिित
कुनै पनि व्यक्ति विरुद्ध आदिवासी दलित तराइवासी मधेशी मुस्लीम धर्म वर्ण जात जाती िलंग लेङ्गिक वा यौनिक पहिचान भाषा राजनैतिक वा अन्य विचार सामाजिक उत्पत्ति सम्पत्ती जन्म वा शारिरिक वा मानसिक असक्षमता वा अन्य कुनै अवस्था रहेका आधारमा समान कामका लागि तलव लगायत कुनै पनि सुविधा दिने सम्बन्धमा कुनै पनि भेदभाव हुने छैन ।
अल्पसंख्यक तथा सिमान्तीकृत समुदायको अधिकार संरक्षण सम्बन्धी समिित
३। शोषणविरुद्धको अधिकार
प्रत्येक व्यक्तिलाई शोषण विरुद्धको अधिकार हुनेछ । धर्म परम्परा संस्कृति तथा सामाजिक प्रचलनका आधारमा कसैमाथि शोषण गर्न पाइने छैन । कुनै पनि प्रकारको मानव वेचविखन दासता दास व्यापार तथा वलात श्रम निषेध गरिएको छ । यस व्यवस्था विपरीतको कार्य कानुनबमोजिम दण्डनिय हुनेछ तथा पिडितलाई उचित क्षतिपुर्ति पाउने अधिकार हुनेछ । कसैलाइै पनि इच्छाविपरीत काममा लगाउन पाइने छैन ।
मौलिक अधिकार तथा निर्देशक सिद्धान्त समिित
कुनै पनि व्यक्तिलाई मानव वेचविखन वाल श्रम दासता वा कमैया बनाउन प्रयोग गर्नै पाइने छैन । कसैलाई पनि वलात् श्रममा लगाइने छैन ।
प्राकुतिक स्रोत आर्थिक अधिकार तथा राजश्व बाँडफाँडसम्बन्धी समिित
४। रोजगारसम्बन्धी अधिकार
प्रत्येक व्यक्तिलाई रोजगारीको अधिकार हुनेछ । रोजगारीका शर्त र अवसथाहरु कानुनद्वारा तोकिएबमोजिम हुनेछन् । प्रत्येक व्यक्तिलाई आफ्नो रोजगारी छान्ने अधिकार हुनेछ । प्रत्येक बेरोजगार नागरिकलाई कानुनमा व्यवस्थाभएबमोजिम सुरक्षाको अधिकार हुनेछ ।
मौलिक अधिकार तथा निर्देशक सिद्धान्त समिित
प्रत्येक वयक्तिलाई रोजगारीको अधिकार हुनेछ । राज्यले आवश्यक कानुनहरु बनाई यसको व्यवस्था गर्नेछ ।
प्राकुतिक स्रोत आर्थिक अधिकार तथा राजश्व बााँडफाँडसम्बन्धी समिित
५। श्रमसम्बन्धी अधिकार
प्रत्येक श्रमिकलाई उचित श्रम अभ्यासको अधिकार हुनेछ । प्रत्येक श्रमिकलाई उचित ज्याला सेवा तथा सामाजिक सुरक्षाको अधिकार हुनेछ । प्रत्येक श्रमिकलाई ट्रेड युनियन खोल्ने त्यसमा भाग लिने अधिकार साथै कानुनमा व्यवस्था भएबमोजिम सामुहिक सौदावाजी र हड्ताल गर्ने अधिकार हुने छ ।
६। महिलासम्बन्धी अधिकार
महिलाविरद्व कुनै पनि लैङ्गिक भेदभाव गरिने छैन ।
मौलिक अधिकार तथा निर्देशक सिद्धान्त समिित
समान कामका लागि समान ज्यालासम्बन्धी अधिकार
प्राकुतिक स्रोत आर्थिक अधिकार तथा राजश्व बााँडफाँडसम्बन्धी समिित
७। बालबालिकासम्बन्धी अधिकार
कुनै पनि बालक वा बालिकालाई कारखाना खानी वा अन्य जोखिमपूर्ण काममा लगाउन हुंदैन । कुनै पनि बालबालिकालाई सैनिक प्रहरी वा सशस्त्र समुहमा भर्ना गरिने छैन ।
८। सामाजिक न्यायको अधिकार
समावेशी तथा आरक्षणको नीतिअनुसार श्रमिकहरु राज्यका संयन्त्र तथा निजामति सेवाहरुमा समावेश गरिनुपर्दछ ।
मौलिक अधिकार तथा निर्देशक सिद्धान्त समिित
९। छुवाछुत तथा जातिय भेदभाव विरुद्धको अधिकार
कुनै पनि व्यक्क्तीलाई जात वंश व्यवसाय वा पेशाका आधारमा छुवाछुतको व्यवहार गरिने वा भेदभाव गरिने छैन । त्यस्तो व्यवहार जघन्य अपराध मानी कानुनद्धारा दण्डनिय बनाइनेछ । पिडितलाई कानुनमा व्यवस्था भए बमोजिम क्षेतिपुर्तिको अधिकार हुनेछ ।
सामाजिक तथा साँस्कृतिक ऐक्यवद्धताको आधार निर्धारण समिित
कुनै पनि व्यक्तिलाई आदिवारी दलित तराइवासी मधेशी मुस्लीम धर्म वर्ण जात जाती िलंग अपाङ्गता सुमदाय वा पेशाका आधारमा कुनै पनि प्रकारको भेदभाव वा छुवाछुतको व्यवहार गरने छैन ।
अल्पसंख्यक तथा सिमान्तीकृत समुदायको अधिकार संरक्षण सम्बन्धी समिित
१०। आर्थिक अधिकारप्रस्तावित
श्रम सुरक्षा श्रम सम्बन्ध तथा श्रम संगठनहरु
प्राकुतिक स्रोत आर्थिक अधिकार तथा राजश्व बााँडफाँडसम्बन्धी समिित
११। सार्वजनिक प्रशासनका आधारभुत निर्देशक सिद्धान्तहरु
सरकारी सेवामा आधिकारिक ट्रेड युनियनहरुमार्फत सम्मानपूर्ण रुपले श्रमको अभ्यास गर्ने अवसर प्रदान गर्ने ।
राज्यको शासकिय स्वरुप निर्धारण समिित
१२। मौलिक कर्तव्यहरु
श्रमको सम्मान ः नागरिकहरुको कर्तव्यमध्ये एक श्रमको सम्मान रहेको छ ।
मौलिक अधिकार तथा निर्देशक सिद्धान्त समिित
१३। राज्यका निर्देशक सिद्धान्त नीति तथा दायित्वहरु
श्रम रोजगारसम्बन्धी नीतिः राष्ट्रिय अर्थतन्त्रको विकासका निम्ती राष्ट्रिय उद्योग साधन तथा स्रोतको संरक्षण र प्रबद्र्धन गर्दै नेपाली श्रम सीप तथा कच्चा पदार्थमा आधारित लगानीलाई प्राथमिकता दिने । सबैलाई कामको वातावरण सुनिश्चत गर्ने तथा सामाजिक तथा आर्थिक शक्तिको रुपमा रहेको श्रम शक्तिलाई दक्ष तथा पेशागत बनाउने र देशमा नै यसको उपयोग गनेृे्र । श्रमको सम्मानको सिद्धान्तको आधारमा सबै श्रमिककबो सामाजिक सुरक्षा तथा आधारभुत अधिकार सुनिश्चित गर्ने । सबै प्रकारका शोषण तथा बाल श्रमको। उन्मुलन गर्ने । उद्योगको व्यवस्थापनमा श्रम सहभाथिता सुनिश्चत गर्ने । शोषणाको अन्त्य तथा सुरक्षित श्रम रोजगारको व्यवस्थापन सुनिश्चत गर्ने तथा वैदेशिक रोजगारबाट आर्जन गरेको पुँजी सीप प्रविधि तथा अनुभव राष्ट्रको उत्पादक क्षेत्रमा लगानी गर्न प्रोत्साहित गर्ने ।
सामाजिक न्याय तथा समावेशीकरणसम्बन्धी नीति ः समावेशीकरण तथा आरक्षणको सिद्धान्तअनुसार राज्यका संयन्त्र तथा निजामति सेपामा श्रमिकहरुलाई समावेश गर्ने ।
मौलिक अधिकार तथा निर्देशक सिद्धान्त समिित
ग। श्रमिक संगठन समन्वय समितिले उठाएका तथा विभिन्न विषयगत समितिका अवधारणापत्रमा समावेश गरिएका श्रमिक अधिकारसम्बन्धी विषयहरु
श्रमिक संगठन समन्वय समितिले उठाएका तथा विभिन्न विषयगत समितिका अवधारणापत्रमा समावेश गरिएका श्रमिक अधिकारसम्बन्धी केही विषयहरु निम्नबमोजिम छन् ः-
प्रत्येक व्यक्तिलाई शोषण विरुद्धको अधिकार हुनेछ । प्रथा परम्परा तथा प्रचलनका आधारमा कुनै पनि श्रमिकको शोषण गरिने छैन ।
श्रम कानुनका व्यवस्था विपरीत न्युन पारिश्रमिक दिने गरी कुनै श्रमिकलाई काममा लगाउन तथा कुनै सम्झौतामा हस्ताक्षर गर्न पाइने छैन ।
व्यक्तिगत हित तथा अधिकार संरक्षणका लागि प्रत्येक श्रमिकलाई संगठनको स्वतन्त्रताको अधिकार हुनेछ ।
प्रत्येक कामदार÷टे्रड युनियनलाई श्रम विवाद समाधानका लागि वैकल्पिक उपाय नभएमा कानुनमा व्यवस्था भएबमोजिम हड्ताल गर्ने अधिकार हुनेछ ।
कसैलाई वेच्न दास बनाउन तथा कमैया तुल्याउन पाइने छैन ।
कसैलाई पनि इच्छाविपरित काममा लगाउन पाइने छैन ।
१५ वर्ष मुनिका बालबालिकालाई ज्याला कमाउने काममा लगाउन पाइने छैन ।
कारखाना खानी तथा जोखिमपूर्ण कामका लागि बालबालिका भर्ती गर्न पाइने छैन ।
बालबालिकालाई सैनिक प्रहरी जासुस कार्य तथा द्वन्द्वका लागि भर्ती गर्न पाइने छैन ।
समान कामका लागि महिला र पुरुषवीच ज्यालाको वितरणमा भेदभाव हुनेछैन ।
अल्पसंख्यक तथा सिमान्तीकृत समुदायको संरक्षरणसम्बन्धी समितिले प्रस्तावित गरेको समानताको असधकार बमोजिम सरकारले नेपाली कामदारवीच भेदभाव गर्न नपाउने देखिन्छ ।
श्रमिक संगठन समन्वय समितिले उठाएका तथा विभिन्न विषयगत समितिका अवधारणापत्रमा समावेश नगरिएका श्रमिक अधिकारसम्बन्धी विषयहरु
श्रमिक संगठन समन्वय समितिले उठाएका तथा विभिन्न विषयगत समितिका अवधारणापत्रमा समावेश नगरिएका श्रमिक अधिकारसम्बन्धी प्रस्तावित विषयहरु निम्नबमोजिम छन् ः-
घरेलु तथा वैदेशिक श्रमिक दुवैलाई उचित श्रम अभ्यासको अधिकार हुनेछ ।
प्रत्येक श्रमिकलाई श्रम कानुनका व्यवस्थाहरु तथा सामुहिक सौदाबाजीका उपलब्धीहरुको उपभोग गर्ने अधिकार हुनेछ ।
रोजगारदाताको अवरोधविना प्रत्येक टे्रड युनियनलाई आफ्ना कि्रयाकलापहरु संचालन गर्ने आन्तरिक व्यवस्थापन गर्ने तथा संघ तथा महासंघहरुमा आवद्ध हुने अधिकार हुनेछ ।
करारिय पिस रेट तथा ज्यालाका कामदारहरुलाई सामाजिक सुरक्षा र ज्यालाको समान संरक्षणको अधिकार हुनेछ ।
राज्यले रोजगारदाता र श्रमिकवीच विभेद ल्याउने कुनै पनि काम गर्ने छैन ।
रोजगार गुमाएका श्रमिकहरुलाई बेरोजगार बिमा प्रणालीद्वारा संरक्षित हुने अधिकार हुनेछ ।
प्रत्येक नागरिकलाई उपदान औषधी जिवन विमा तथा स्वास्थ्य जस्ता सुविधाहरुको अधिकार हुनेछ ।
Tuesday, February 23, 2010
मेरो गृह जिल्ला को सानो झलक र यी फोटोहरु मेरै घरनजिकका हुन
मेरो गृह जिल्ला को सानो झलक र यी फोटोहरु मेरै घरनजिकका हुन र मेरो घर पारि भ्ाारतको धाचुला पदर्छ भने वारि दार्चुला । एकपटक घम्ने मौका मिलाउनु होसन है हजुर अनि थाहा पाउनुहुनेछ सुदुरपश्चिम कस्तो छ थाहा पाउनुहुने छ त्यस पछि भन्नुहोल पश्चिम नेपालको बारेमा सुदूर पश्चिमााचल विकास क्षेत्र अन्तरगत महाकाली अाचलका ४ जिल्ला मध्ये छुट्टै महत्व रहेको यो जिल्ला एशियाका दुई शक्तिशाली राष्ट्र भारत र चीन संग जोडिएको छ । यस जिल्लाको पूर्वमा व´ांग जिल्ला पश्चिममा भारतको उत्तरांचल प्रदेशको पिथौरागढ उत्तरमा चीनको स्वशासित क्षेत्र तिब्बत र दक्षिणमा बैतडी जिल्ला रहेका छन् । विश्व मान चित्रमा २९० ३६। उत्तर देखि ३०० १५। उत्तरी अक्षांस र ८०० २२। पूर्व देखि ८१० ०९। पूर्वी देशान्तरमा फैलिएको छ । यस जिल्लाको कुल क्षेत्रफल २३२२ वर्ग कि।मी। छ । समुद्री सतह बाट ५१८ मी। देखि ७१३२ मी। सम्म उचाई रहेको यस जिल्लाको प्रमुख विशेषता हो भने ७१३२ मी। अग्लो अपी हिमाल यस जिल्लाकॊ आकर्षणको केन्द्र हो । यस्तै चीनको तिब्बत क्षेत्रमा अवस्थित हिन्दुहरुको महत्वपूर्ण तीर्थस्थल तथा पर्यटकीय महत्व समेत बोकेको मानसरोवर जाने नेपालको प्रमुख मार्गको रुपमा समेत दार्चुला जिल्ला रहेको छ यस जिल्लाको सदरमुकाम खलंगा महाकाली नदीको किनारमा भारतको धारचूला सित जोडीएर रहेको छ। यातायात सेवा बाट आंशिक रुपमा बन्चित यस जिल्लाका ११ गा।वि।स।हरु भारतीय सिमासंग महाकाली नदिले छुट्याएको छ । भने ब्यास गा।वि।स। चीन र भारत दुबै संग जोडीएको छ । यस जिल्लाको कूल जनसंख्या २०५८ सालको राष्ट्रिय जनगणना अनुसार १२१९६६ रहेको छ । जस मध्ये पुरुषको संख्या ५९७९१।रहेको छ भने महिलाको संख्या ६२२०५ रहेको छ। जिल्लाको जनसंख्या बृद्धि दर १।८% प्रति वर्ष रहेको छ । कूल घर धुरीको संख्या २१०६२ रहेको छ भने औसत घर धुरी आकार ५।८ रहेको छ ।
विकासका सूचाङ्कहरुलाई मध्य नजर गर्दा कूल साक्षरता दर प्रति व्यक्ति आय औसत उमेर बाल मृत्यु दर शिशु मृत्यु दर जन्म दर मातृ मृत्यु दर मृत्यु दर आदी धेरै जसो नकारात्मक रहेका छन् । ९०% भन्दा बढी जनसंख्या कृषिमा आधारित छन् । कृषि क्षेत्रमा नया प्रविधिको विकास हुन नसकेकोले कृषि उत्पादन क्षेत्रमा राम्रो उत्पादन हुन सकेको छैन जसले गर्दा खाद्य संतुलन नकारात्मक रहेको छ । साथै यस जिल्लाको भौगोलिक अवस्था निकै कठिन भएकोले आर्थिक अवस्था समेत नाजुक रहेको छ ।
फिल्मी मैले हिजो हेरेकी ह
तपाईको छोरालाई के बनाउन चाहनुहुन्छ डाक्टर इन्जिनियर पाइलट वा पत्रकार यदि आफ्नो सन्तानको चाहना नबुझि यो योजना बनाउनुभएको छ भने तपाईको सपना साहाकार नहुन पनि सक्छ ।
भारतिय चर्चित फिल्म थि्रइडियडस् मा यस्तै कुरा देखाउन खोजिएको छ ।
छोराको चाहना फोटो ग्राफर बन्ने तर घरकाले जर्वजस्ती इन्जिीनियर बनाउन् खोजे भने छोराको अवस्था कस्तो होला के त्यो आफ्नो पढाइमा सफल हुन सक्छ । यि सबै प्रश्नको जवाफ दिएको छ । थि्रइडियडस् ले ।
मुन्नाभाइ एम विविएस लगेरहो मुन्ना भाइ जस्ता चर्चित कमेडे फिल्म बाट चर्चित कमेडि निर्देशक बन्न सफल विनोद चोपडा र निर्देशक राजकुमार हिरानीको निर्देशनमा बनेको यो फिल्म सामाजीक चेतना सँगै बतमान शिक्षुा प्रणालि माथि कडा व्यङ्गय गर्न खोजेको छ ।
फिल्ममा रान्चो अमीर खान फरान आर माधवन र राजु सर्मन जोशी गरि मुख्य तीन युवाहरुको चारिरीत्रिक सेरोफेरोमा यो फिल्म बनेको छ ।
आफुसँगै पढ्ेको साथी रान्चोलाई खोज्न जाने प्रंशग बाट फिल्म को कथा बस्तु सूरु गरिएको छ । राजु गरिव परिवार बाट पढ्न आएको एक युवा हुन्छ त्यस्तै फोटो बाबु आमाको चाहना पुरा गन सक्दैनन् । सो फिल्मी मैले हिजो हेरेकी ह
भारतिय चर्चित फिल्म थि्रइडियडस् मा यस्तै कुरा देखाउन खोजिएको छ ।
छोराको चाहना फोटो ग्राफर बन्ने तर घरकाले जर्वजस्ती इन्जिीनियर बनाउन् खोजे भने छोराको अवस्था कस्तो होला के त्यो आफ्नो पढाइमा सफल हुन सक्छ । यि सबै प्रश्नको जवाफ दिएको छ । थि्रइडियडस् ले ।
मुन्नाभाइ एम विविएस लगेरहो मुन्ना भाइ जस्ता चर्चित कमेडे फिल्म बाट चर्चित कमेडि निर्देशक बन्न सफल विनोद चोपडा र निर्देशक राजकुमार हिरानीको निर्देशनमा बनेको यो फिल्म सामाजीक चेतना सँगै बतमान शिक्षुा प्रणालि माथि कडा व्यङ्गय गर्न खोजेको छ ।
फिल्ममा रान्चो अमीर खान फरान आर माधवन र राजु सर्मन जोशी गरि मुख्य तीन युवाहरुको चारिरीत्रिक सेरोफेरोमा यो फिल्म बनेको छ ।
आफुसँगै पढ्ेको साथी रान्चोलाई खोज्न जाने प्रंशग बाट फिल्म को कथा बस्तु सूरु गरिएको छ । राजु गरिव परिवार बाट पढ्न आएको एक युवा हुन्छ त्यस्तै फोटो बाबु आमाको चाहना पुरा गन सक्दैनन् । सो फिल्मी मैले हिजो हेरेकी ह
फिल्मी मैले हिजो हेरेकी ह
तपाईको छोरालाई के बनाउन चाहनुहुन्छ डाक्टर इन्जिनियर पाइलट वा पत्रकार यदि आफ्नो सन्तानको चाहना नबुझि यो योजना बनाउनुभएको छ भने तपाईको सपना साहाकार नहुन पनि सक्छ ।
भारतिय चर्चित फिल्म थि्रइडियडस् मा यस्तै कुरा देखाउन खोजिएको छ ।
छोराको चाहना फोटो ग्राफर बन्ने तर घरकाले जर्वजस्ती इन्जिीनियर बनाउन् खोजे भने छोराको अवस्था कस्तो होला के त्यो आफ्नो पढाइमा सफल हुन सक्छ । यि सबै प्रश्नको जवाफ दिएको छ । थि्रइडियडस् ले ।
मुन्नाभाइ एम विविएस लगेरहो मुन्ना भाइ जस्ता चर्चित कमेडे फिल्म बाट चर्चित कमेडि निर्देशक बन्न सफल विनोद चोपडा र निर्देशक राजकुमार हिरानीको निर्देशनमा बनेको यो फिल्म सामाजीक चेतना सँगै बतमान शिक्षुा प्रणालि माथि कडा व्यङ्गय गर्न खोजेको छ ।
फिल्ममा रान्चो अमीर खान फरान आर माधवन र राजु सर्मन जोशी गरि मुख्य तीन युवाहरुको चारिरीत्रिक सेरोफेरोमा यो फिल्म बनेको छ ।
आफुसँगै पढ्ेको साथी रान्चोलाई खोज्न जाने प्रंशग बाट फिल्म को कथा बस्तु सूरु गरिएको छ । राजु गरिव परिवार बाट पढ्न आएको एक युवा हुन्छ त्यस्तै फोटो बाबु आमाको चाहना पुरा गन सक्दैनन् । सो फिल्मी मैले हिजो हेरेकी ह
भारतिय चर्चित फिल्म थि्रइडियडस् मा यस्तै कुरा देखाउन खोजिएको छ ।
छोराको चाहना फोटो ग्राफर बन्ने तर घरकाले जर्वजस्ती इन्जिीनियर बनाउन् खोजे भने छोराको अवस्था कस्तो होला के त्यो आफ्नो पढाइमा सफल हुन सक्छ । यि सबै प्रश्नको जवाफ दिएको छ । थि्रइडियडस् ले ।
मुन्नाभाइ एम विविएस लगेरहो मुन्ना भाइ जस्ता चर्चित कमेडे फिल्म बाट चर्चित कमेडि निर्देशक बन्न सफल विनोद चोपडा र निर्देशक राजकुमार हिरानीको निर्देशनमा बनेको यो फिल्म सामाजीक चेतना सँगै बतमान शिक्षुा प्रणालि माथि कडा व्यङ्गय गर्न खोजेको छ ।
फिल्ममा रान्चो अमीर खान फरान आर माधवन र राजु सर्मन जोशी गरि मुख्य तीन युवाहरुको चारिरीत्रिक सेरोफेरोमा यो फिल्म बनेको छ ।
आफुसँगै पढ्ेको साथी रान्चोलाई खोज्न जाने प्रंशग बाट फिल्म को कथा बस्तु सूरु गरिएको छ । राजु गरिव परिवार बाट पढ्न आएको एक युवा हुन्छ त्यस्तै फोटो बाबु आमाको चाहना पुरा गन सक्दैनन् । सो फिल्मी मैले हिजो हेरेकी ह
मित्रशक्ति ठान्ने हो भने मित्रवत् ब्यवहार गर माओवादी मित्र हो !
ुजवसम्म कम्युनिष्ट शक्तिहरु एक हुदैंनन् तवसम्म यो मुलुकको आमुल परिवर्तन सम्भव छैन । त्यसका लागि माओवादी एमाले र अन्य वाम घटकवीचमा कार्यगत एकतामात्र भई १०।२० वर्ष मुलुकको समृद्धि र आम जनताको समाुनपातिक समृद्धिलाई एजेण्डा बनाई्र अगाडि बढ्ने हो भने यो मुलुक युरोपेली स्ट्याण्डरमा पुर्याउन सकिन्छ ।ु यी वाक्यांशहरु उनै माओवादी नेता क।प्रचण्ड र क।बावुराम भट्टराईकै श्ाब्दोगार हुन् । तर संविधानसभामा अधिक सीट जित्नासाथै यस युद्धमा नेकपा माओवादीले जीतको दम्भ प्रदर्शन गर्दै र सशष्त्र क्रान्तिको धक्कु लगाउँदै एमालेका कार्यकर्तालाई छानीछानी आक्रमण गरिरहेको छ । चाहे सरकारमा होस् या सडकमा चाहे जनताको मुक्तिको संग्राममा होस् या सदनमा रहेर यी आधुनिक माओवादीहरुले अर्को मित्रशक्तिलाई ताकी ताकी र नियोजितरुपमा निशाना बनाइरहेका छन् । माओवादी भित्रका खाओवादी युवा दस्ताले आफूलाई अरुभन्दा शक्तिशाली देखाउनैका लागि रामहरी श्रेष्ठदेखि प्रचण्ड थैवको हत्या गरे । विवेक देवकोटाको खुट्टा भाँच्ने जघन्य अपराध रहेका छन् । तिनले भरखरैपनि दाङमा युवासंघका जिल्ला उपाध्यक्ष वुद्ध केसीको हत्या गरे भने कैलालीमा एमालेका महासचिवमाथि ढुंगामुडा वर्षाउने तुच्छता प्रदर्शन गरे । अघिल्लो हप्तामात्र सिन्धुलीको झाँगाझोलीमा युवासंघका नवनिर्वाचित अध्यक्ष महेश बस्नेतमाथि मिथ्या आरोप लगाउँदै आक्रमणको दुस्प्रयाश गरे । यी कच्चा दस्ताबाट एमालेमाथि मात्र होईन अन्य वामघटकमाथि समेत हिजैदेखि यस्ता सयौं आक्रमणहरु हुँदैं आएका छन् । यस्ता आक्रमण गर्नेहरु हिजो भोकै तिर्खे जनताकेा नाममा युद्ध गर्ने खाँटी कार्यकर्ताहरु नभई मण्डले दस्तावाट आयातित र यतावाट गयातित कार्यकर्ताहरु रहेका छन् जसलाई माओवादीले हाम्रा बढो ईमान्दार कार्यकर्ता भनेर पोल्टामा हाली संरक्षण गरिरहेकेा छ । जसलेगर्दा माऊ पार्टीप्रतिको जनविस्वास क्रमशः खस्किदै गएको सत्य मात्र होईन िसंगो कम्युनिष्ट आन्दोलनमा नै अविश्वास वृद्धि भई हिजोका तिनै पाचे प्रपाचे कथित राष्ट्रिय तत्वहरु र मण्डलेतन्त्रवादीहरु शक्तिशाली हुँदै गएका हुन् ।
यँहा एमालेचैं गंगाजलझैं पवित्र भन्न खोजिएको पनि होईन । यो भित्र वामपन्थी विचारधाराहरुलाई नै मानसिकरुपमा हत्या गर्ने र सत्ता र भत्ताकै लागि मात्र सुर्य त पश्चिमबाट मात्र उदाउँछ भन्ने तथाकथित विद्धानहरु नभएका होईनन् जो हिजो तिनै सत्तालुछीचुँढीको जलकुण्डमा पौडेर पवित्र हुँ भन्नेहरुलाई गालामा म्वाईखाँदै िसंगो शान्तिप्रकृयाविरुद्ध बक्तब्यवाजी गरिरहेका छन् । तर यसको मुलकारणतः फेरिपनि माओवादी नै हुन् । जवकि चुनाव हार्दैमा फरक विचारधारालाई कमजोर ठान्ने माओवादी मनोवृतिले वाँकी दलहरु जवर्जस्त उस्काविरुद्ध लाग्नु परेको छ । किनकी युद्धमा मुक्काको वदला मुक्का इंटको जवाफ पत्थरदिनु विरोधीको कर्तब्य नै हो । त्यसैले मुक्का फर्काउने दोषी होईन युद्ध निम्त्याउनेहरु गलत हुन् ।
यसरी एउटै गन्तब्यका शक्तिहरु एकआपसमा लडिरहनु भनेको मुलुकको समृद्धिका लागि नभई केही पुराना शक्तिहरुलाई पुनस्र्थापन गराउनु हो । यसो गर्नु भनेको जनताको समुल मुक्ति होईन यथास्थितीवादीहरुलाई सधै शासक भई झण्डा र डण्डाका मालिक बनाईरहने जुक्ति हो । किनकी विशेष ठूला डंका गरेर लामालामा र पट्यारा लाग्दा पदौरे भाषण मात्रै गरेर अवको राजनीतिमा कसैले सुन्नेवाला छैन । यस्तो पुरानो संस्कारयुक्त कम्युनिष्ट आन्दोलनले केही सीमित ब्यक्तिलाई जंगलदेखि राजधानीका महलसम्म विराजमान गराउला केही वामपन्थी नेताज्युहरुलाई झण्डा र डण्डाको ठेकेदार बनाउला केही संघर्ष र जातीय मुक्तिका कुरा गर्ने फड्कारु जिव्रावालाहरुलाई मिष्ठान्न आहार र अकाशे विहार जुर्ला । अर्थात आम जनतालाई केही टिपनटापनवादी नेताले मुक्तिको कुरा गर्दै सत्ता हडप्ने गोल्डकोईष्टका ग्राहक मात्र बनाउलान् । तर जनताको मुक्तिको सट्टा वर्गीय दुरी अझ फराकिलो हुँदै जाने कुरा सत्य सावित हुँदै गएकेा छ । तसर्थ एकातिर समुल परिवर्तन र नयाँ नेपाल निर्माणको कुरा गर्ने अर्कोतिर तिनै यथास्थितीवादी प्रतिगमनका बढाहाकिमहरुलाई क्रमशः सत्ताको साँचो प्राप्त गर्ने बाटो खनिदिइरहने ती कम्रेडहरुको दुस्कार्यले गर्दा नैे कम्युनिष्ट आन्दोलनमा एकता नभइ विखण्डन मात्र निम्तिदैं आएको छ ।
त्यसर्थमा माओवादीले यो मुलुकको परिवर्तनका लागि आफूलाई क्रान्तिकारी र जिम्मेवार ठान्दछ भने उसले आफूलाई सवैभन्दा बढी संयमित र धर्यवान पनि बनाउनु पर्दछ । विचार र एजेण्डा ल्याएर मात्र हुँदैन त्यसलाई ब्यवाहारतः कार्यन्वयन गराउन जनताको शक्ति पनि चाहिन्छ सहयोगी प्रतिपक्ष पनि चाहिन्छ । त्यस्तो जनशक्ति तयार गर्न माओवादीले अर्को मित्र शक्तिमाथि हत्या र िहंसाकेा श्रंृखला दोहोर्याईरहने होईन वरु ऊनीहरुसंग आत्मयीताको हात बढाउनु पर्दछ र उसलाई प्रधानशत्रुसंग आक्रमण गर्न संगठिन गर्नसक्नु पर्दछ । यतिमात्र होईन वर्गीय मुक्तिभित्र जातीय मुक्तिलाई संगै लाने हेा भने यो मुलुकको परिवर्तनका लागि प्रथम भूमिका माओवादी र एमालेकै हो जसकेा सहकार्यविना सहमतिको सवै पाटाहरु वन्द हुन्छन् । तर यसो हुनुको सट्टा आम कम्युनिष्ट जनताको भावना विपरित अहिले माओवादी र एमालेहरुले एकअर्कालाई प्रधानशत्रु ठानी वारपारको युद्ध लड्न चहिरहेका छन् । यो देशलाई हुक्ने कर्णधार युवाहरुलाई एकआर्कामा लडाइरहेका छन् । जवकि सवै कम्युनिष्टहरुका वर्गशत्रु भनेका अरु नै तत्वहरु हुन् जोहरु यी शक्ति लडेर कमजोर भएको फायदा उठाउन चाहिरहेका छन् । फलतः अहिले दिपक वोहरा विजय गच्छेदार शरदिसंह भण्डारीहरुले सत्ताको केन्द्रविन्दू हुने मौका पाईरहेका छन् । र भोली कमल थापा र टंक ढकालहरु पनि प्रधानमन्त्री र उपप्रधानमन्त्री बन्नेस्थिती आयो भने अचम्म मान्नुपर्दैन ।
त्यसो हो भने सवैभन्दा अगाडि यो आक्रमणको श्रंखलाको संस्कार र नियोजितरुपमा आफ्नै मित्रशक्तिमाथि रीस साँध्ने वा कमजोर आँक्ने चिन्तनबाट माओवादी मित्रहरु मुक्त हुनैपर्दछ । र माओवादी कार्यकर्ताहरु साच्चै कम्युनिष्ट आन्दोलनप्रति वफादार छन् भने उनीहरुले आचरण पनि सोहीअनुसारको प्रदर्शन गर्नुपर्दछ । अन्त्यमा हामी मित्र शक्तिहरुलाई यो आव्हान गर्दछौं- हामी सर्वहाराजनको समुल मुक्ति र यो देशको आमुल परिवर्तन गर्ने सहयोद्धा हौं भने एकआर्कालाई काट्ने मार्ने र धम्कीदिने कार्यलाई तत्काल वन्द गरौं र परिवर्तन ठोस खाका र रणनीति बनाएर अगाडि बढौं । हाम्रा साझा चुनौतीहरुलाई पार गर्दै सम्भावनाहरुको श्रृजना गरौं र त्यो प्रतिफल यिनै सर्वहाराजनप्रति समर्पित गरौं । हामी तपाईसंग यस कार्यका लागि काँधमा काँध हातमा हात मिलाई सार्थक परिवर्तनका लागि अगाडि बढ्न तयार छौं ।
यँहा एमालेचैं गंगाजलझैं पवित्र भन्न खोजिएको पनि होईन । यो भित्र वामपन्थी विचारधाराहरुलाई नै मानसिकरुपमा हत्या गर्ने र सत्ता र भत्ताकै लागि मात्र सुर्य त पश्चिमबाट मात्र उदाउँछ भन्ने तथाकथित विद्धानहरु नभएका होईनन् जो हिजो तिनै सत्तालुछीचुँढीको जलकुण्डमा पौडेर पवित्र हुँ भन्नेहरुलाई गालामा म्वाईखाँदै िसंगो शान्तिप्रकृयाविरुद्ध बक्तब्यवाजी गरिरहेका छन् । तर यसको मुलकारणतः फेरिपनि माओवादी नै हुन् । जवकि चुनाव हार्दैमा फरक विचारधारालाई कमजोर ठान्ने माओवादी मनोवृतिले वाँकी दलहरु जवर्जस्त उस्काविरुद्ध लाग्नु परेको छ । किनकी युद्धमा मुक्काको वदला मुक्का इंटको जवाफ पत्थरदिनु विरोधीको कर्तब्य नै हो । त्यसैले मुक्का फर्काउने दोषी होईन युद्ध निम्त्याउनेहरु गलत हुन् ।
यसरी एउटै गन्तब्यका शक्तिहरु एकआपसमा लडिरहनु भनेको मुलुकको समृद्धिका लागि नभई केही पुराना शक्तिहरुलाई पुनस्र्थापन गराउनु हो । यसो गर्नु भनेको जनताको समुल मुक्ति होईन यथास्थितीवादीहरुलाई सधै शासक भई झण्डा र डण्डाका मालिक बनाईरहने जुक्ति हो । किनकी विशेष ठूला डंका गरेर लामालामा र पट्यारा लाग्दा पदौरे भाषण मात्रै गरेर अवको राजनीतिमा कसैले सुन्नेवाला छैन । यस्तो पुरानो संस्कारयुक्त कम्युनिष्ट आन्दोलनले केही सीमित ब्यक्तिलाई जंगलदेखि राजधानीका महलसम्म विराजमान गराउला केही वामपन्थी नेताज्युहरुलाई झण्डा र डण्डाको ठेकेदार बनाउला केही संघर्ष र जातीय मुक्तिका कुरा गर्ने फड्कारु जिव्रावालाहरुलाई मिष्ठान्न आहार र अकाशे विहार जुर्ला । अर्थात आम जनतालाई केही टिपनटापनवादी नेताले मुक्तिको कुरा गर्दै सत्ता हडप्ने गोल्डकोईष्टका ग्राहक मात्र बनाउलान् । तर जनताको मुक्तिको सट्टा वर्गीय दुरी अझ फराकिलो हुँदै जाने कुरा सत्य सावित हुँदै गएकेा छ । तसर्थ एकातिर समुल परिवर्तन र नयाँ नेपाल निर्माणको कुरा गर्ने अर्कोतिर तिनै यथास्थितीवादी प्रतिगमनका बढाहाकिमहरुलाई क्रमशः सत्ताको साँचो प्राप्त गर्ने बाटो खनिदिइरहने ती कम्रेडहरुको दुस्कार्यले गर्दा नैे कम्युनिष्ट आन्दोलनमा एकता नभइ विखण्डन मात्र निम्तिदैं आएको छ ।
त्यसर्थमा माओवादीले यो मुलुकको परिवर्तनका लागि आफूलाई क्रान्तिकारी र जिम्मेवार ठान्दछ भने उसले आफूलाई सवैभन्दा बढी संयमित र धर्यवान पनि बनाउनु पर्दछ । विचार र एजेण्डा ल्याएर मात्र हुँदैन त्यसलाई ब्यवाहारतः कार्यन्वयन गराउन जनताको शक्ति पनि चाहिन्छ सहयोगी प्रतिपक्ष पनि चाहिन्छ । त्यस्तो जनशक्ति तयार गर्न माओवादीले अर्को मित्र शक्तिमाथि हत्या र िहंसाकेा श्रंृखला दोहोर्याईरहने होईन वरु ऊनीहरुसंग आत्मयीताको हात बढाउनु पर्दछ र उसलाई प्रधानशत्रुसंग आक्रमण गर्न संगठिन गर्नसक्नु पर्दछ । यतिमात्र होईन वर्गीय मुक्तिभित्र जातीय मुक्तिलाई संगै लाने हेा भने यो मुलुकको परिवर्तनका लागि प्रथम भूमिका माओवादी र एमालेकै हो जसकेा सहकार्यविना सहमतिको सवै पाटाहरु वन्द हुन्छन् । तर यसो हुनुको सट्टा आम कम्युनिष्ट जनताको भावना विपरित अहिले माओवादी र एमालेहरुले एकअर्कालाई प्रधानशत्रु ठानी वारपारको युद्ध लड्न चहिरहेका छन् । यो देशलाई हुक्ने कर्णधार युवाहरुलाई एकआर्कामा लडाइरहेका छन् । जवकि सवै कम्युनिष्टहरुका वर्गशत्रु भनेका अरु नै तत्वहरु हुन् जोहरु यी शक्ति लडेर कमजोर भएको फायदा उठाउन चाहिरहेका छन् । फलतः अहिले दिपक वोहरा विजय गच्छेदार शरदिसंह भण्डारीहरुले सत्ताको केन्द्रविन्दू हुने मौका पाईरहेका छन् । र भोली कमल थापा र टंक ढकालहरु पनि प्रधानमन्त्री र उपप्रधानमन्त्री बन्नेस्थिती आयो भने अचम्म मान्नुपर्दैन ।
त्यसो हो भने सवैभन्दा अगाडि यो आक्रमणको श्रंखलाको संस्कार र नियोजितरुपमा आफ्नै मित्रशक्तिमाथि रीस साँध्ने वा कमजोर आँक्ने चिन्तनबाट माओवादी मित्रहरु मुक्त हुनैपर्दछ । र माओवादी कार्यकर्ताहरु साच्चै कम्युनिष्ट आन्दोलनप्रति वफादार छन् भने उनीहरुले आचरण पनि सोहीअनुसारको प्रदर्शन गर्नुपर्दछ । अन्त्यमा हामी मित्र शक्तिहरुलाई यो आव्हान गर्दछौं- हामी सर्वहाराजनको समुल मुक्ति र यो देशको आमुल परिवर्तन गर्ने सहयोद्धा हौं भने एकआर्कालाई काट्ने मार्ने र धम्कीदिने कार्यलाई तत्काल वन्द गरौं र परिवर्तन ठोस खाका र रणनीति बनाएर अगाडि बढौं । हाम्रा साझा चुनौतीहरुलाई पार गर्दै सम्भावनाहरुको श्रृजना गरौं र त्यो प्रतिफल यिनै सर्वहाराजनप्रति समर्पित गरौं । हामी तपाईसंग यस कार्यका लागि काँधमा काँध हातमा हात मिलाई सार्थक परिवर्तनका लागि अगाडि बढ्न तयार छौं ।
Friday, February 19, 2010
महेन्द्रनगर नगरपालीकाको झलक
नगरपालिकाको परिचयँ
सुदूरपश्चिमााचल विकास क्षेत्रको महाकाली अाचल कंाचनपुर जिल्लाको जिल्ला सदरमुकामको रुपमा महेन्द्रनगर नगरपालिका राजधानी काठमाण्डौवाट ७५० कि।मी। को दुरीमा रहेको छ । तत्कालीन महेन्द्रनगर नगर पँचायतको रुपमा वि।सं।२०३४ सालमा भुजेला शिद्धनाथ र आदर्श महेन्द्रनगर गाउं पाचायतका सम्पूर्ण भाग तथा सुडा र ऐरी गाउँ पाचायतको आंशिक भू-भाग मिलाई गठन भएको हो । हाल १९ वटा वडामा विभाजित यस नगरपालिकाकॊ गठन हुनु अगावै वि।सं।२०२० सालमा नै हालका ४ ५ १५ र १८ नं। वडाका केही भू-भागलाई समेटेर नगर निर्माण समिति गठन भएको थियो । तिनै भू-भागलाई शहरीकरण गर्ने उद्धेश्यले वि।स।२०२३ सालमा नगर विकास समितिको गठन गरियो । महेन्द्रनगर नामाकरण गर्नुपूर्व यसको वजार क्षेत्रलाई घुसुडी वजार भनिन्थ्यो भने व्यापारिक हिसावले हाल वडा नं। ९ को व्रम्हदेव मण्डीमा यो जिल्लाको गतिविधि चल्दथ्यो । पछि व्रम्हदेववाट हालको मुख्य वजार महेन्द्रनगर तर्फ वजार विस्तार हँुदै गयो । नेपालका विभिन्न क्षेत्रवाट रोजगारी तथा व्यापारको शिलशिलामा भारत तर्फ जाने नाकाको रुपमा विकसित हुन पुगेको यस नगरपालिकामा हाल तिव्र रुपले वस्ती विकास हंुदैै गईरहेको छ भने अर्को तर्फ सुदुरपश्चिमकै व्यापारिक केन्द्रको रुपमा स्थापित हुन पुगेको छ । आदिवासी जनजातीहरुको उल्लेख्य उपस्थित रहेको यस नगरपालिकामा वस्ती विकास संगै छिमेकी जिल्लाहरुवाट वसाइ सरी आएको तथ्यांकहरुले देखाउंछ ।
भौगोलिक स्थिित
विकास क्षेत्र- सदूरपश्चिमााचल
अंाचल- महाकाली
जिल्ला- कंचनपुर
संसदीय निर्वाचन क्षेत्र- ३
सिमानापूर्व -सुडा गा।वि।स
पश्चिम- महाकाली नदी
उत्तर- डडेल्धुरा जिल्ला
दक्षिण- शाही शुक्लाफांटा वन्य जन्तु आरक्ष
अवस्थिति- २८०।५२ू उत्तर देखि २९०।०८ू उत्तर अक्षांश र ८००।०६ू देखि ८००।१४।५ू पूर्व देशान्तरसम्म फैलिएको छ ।
यस नगरपालिकाका भू-भाग समुद्री सतहवाट १०० मी। देखी १००० मी।सम्मको उचाईमा रहेका छन् । धरातलीय स्वरुप भने तराई ६१ प्रतिशत र पहाडी ३९ प्रतिशत रहेको छ ।
कूल क्षेत्रफलः १९६।५ वर्ग कि।मी।
हावापानी
यस नगरपालिका क्षेत्रमा उष्ण र उपोष्ण हावापानी रहेको छ । वार्षिक वर्षा सरदर १५७५ मि।मि। रेकर्ड राखिएको छ भने तापक्रम अधिकतम ४३० से_िल्सयस र न्यूनतम ६।९६० से_िल्सयस रेकर्ड गरिएको छ ।
माटो
नगरपालिकाको कूल क्षेत्रफलको ३९ प्रतिशत भू-भाग ओगटेको पहाडी क्षेत्र पुरै चुरेपहाड क्षेत्रमा पर्दछ । त्यस क्षेत्रमा नरम चट्टान भएको माटो पाईन्छ भने तराई भागमा राजमार्गको उत्तर तर्फ वलौटे तथा गेग्रान भेटिन्छ । यसै गरी राजमार्गको दक्षिण भागमा चिम्टाइलो माटो भेन्टिछ र महाकालीको नदी वरपरको क्षेत्रमा पांगो माटो भेटाइन्छ ।
भूक्षय सम्भावित क्षेत्रः नगरपालिकाका १२३७८९१०१८ र १९ वडाका आंशिक क्षेत्रहरुलाई प्राकृतिक हिसावले भूक्षय हुन सक्ने सम्भावित क्षेत्रको रुपमा लिएको पाइन्छ । मानिसहरुको अत्याधिक वसाई सराई वनविनासको चाप अनियन्त्रित डडेलो तथा अव्यस्थित ढंगले ढुगां तथा वालुवा झिक्ने आदि कारणले भू-क्षय हुन सक्ने सम्भावनालाई औल्याइएको हो ।
जल भण्डार
यस क्षेत्रको जलस्रोतको भण्डारको रुपमा भूमीगत जलस्रोत र अन्य स्रोतमा महाकाली नदी तथा वडा नं। ९ मा अवस्थित प्राकृतिक ताल झिलमिलालाई लिन सकिन्छ भने वडा नं। १ का अन्य स-साना ताललाई पनि जलस्रोतको रुपमा उपयोग गरि राखिएको छ ।
सुदूरपश्चिमााचल विकास क्षेत्रको महाकाली अाचल कंाचनपुर जिल्लाको जिल्ला सदरमुकामको रुपमा महेन्द्रनगर नगरपालिका राजधानी काठमाण्डौवाट ७५० कि।मी। को दुरीमा रहेको छ । तत्कालीन महेन्द्रनगर नगर पँचायतको रुपमा वि।सं।२०३४ सालमा भुजेला शिद्धनाथ र आदर्श महेन्द्रनगर गाउं पाचायतका सम्पूर्ण भाग तथा सुडा र ऐरी गाउँ पाचायतको आंशिक भू-भाग मिलाई गठन भएको हो । हाल १९ वटा वडामा विभाजित यस नगरपालिकाकॊ गठन हुनु अगावै वि।सं।२०२० सालमा नै हालका ४ ५ १५ र १८ नं। वडाका केही भू-भागलाई समेटेर नगर निर्माण समिति गठन भएको थियो । तिनै भू-भागलाई शहरीकरण गर्ने उद्धेश्यले वि।स।२०२३ सालमा नगर विकास समितिको गठन गरियो । महेन्द्रनगर नामाकरण गर्नुपूर्व यसको वजार क्षेत्रलाई घुसुडी वजार भनिन्थ्यो भने व्यापारिक हिसावले हाल वडा नं। ९ को व्रम्हदेव मण्डीमा यो जिल्लाको गतिविधि चल्दथ्यो । पछि व्रम्हदेववाट हालको मुख्य वजार महेन्द्रनगर तर्फ वजार विस्तार हँुदै गयो । नेपालका विभिन्न क्षेत्रवाट रोजगारी तथा व्यापारको शिलशिलामा भारत तर्फ जाने नाकाको रुपमा विकसित हुन पुगेको यस नगरपालिकामा हाल तिव्र रुपले वस्ती विकास हंुदैै गईरहेको छ भने अर्को तर्फ सुदुरपश्चिमकै व्यापारिक केन्द्रको रुपमा स्थापित हुन पुगेको छ । आदिवासी जनजातीहरुको उल्लेख्य उपस्थित रहेको यस नगरपालिकामा वस्ती विकास संगै छिमेकी जिल्लाहरुवाट वसाइ सरी आएको तथ्यांकहरुले देखाउंछ ।
भौगोलिक स्थिित
विकास क्षेत्र- सदूरपश्चिमााचल
अंाचल- महाकाली
जिल्ला- कंचनपुर
संसदीय निर्वाचन क्षेत्र- ३
सिमानापूर्व -सुडा गा।वि।स
पश्चिम- महाकाली नदी
उत्तर- डडेल्धुरा जिल्ला
दक्षिण- शाही शुक्लाफांटा वन्य जन्तु आरक्ष
अवस्थिति- २८०।५२ू उत्तर देखि २९०।०८ू उत्तर अक्षांश र ८००।०६ू देखि ८००।१४।५ू पूर्व देशान्तरसम्म फैलिएको छ ।
यस नगरपालिकाका भू-भाग समुद्री सतहवाट १०० मी। देखी १००० मी।सम्मको उचाईमा रहेका छन् । धरातलीय स्वरुप भने तराई ६१ प्रतिशत र पहाडी ३९ प्रतिशत रहेको छ ।
कूल क्षेत्रफलः १९६।५ वर्ग कि।मी।
हावापानी
यस नगरपालिका क्षेत्रमा उष्ण र उपोष्ण हावापानी रहेको छ । वार्षिक वर्षा सरदर १५७५ मि।मि। रेकर्ड राखिएको छ भने तापक्रम अधिकतम ४३० से_िल्सयस र न्यूनतम ६।९६० से_िल्सयस रेकर्ड गरिएको छ ।
माटो
नगरपालिकाको कूल क्षेत्रफलको ३९ प्रतिशत भू-भाग ओगटेको पहाडी क्षेत्र पुरै चुरेपहाड क्षेत्रमा पर्दछ । त्यस क्षेत्रमा नरम चट्टान भएको माटो पाईन्छ भने तराई भागमा राजमार्गको उत्तर तर्फ वलौटे तथा गेग्रान भेटिन्छ । यसै गरी राजमार्गको दक्षिण भागमा चिम्टाइलो माटो भेन्टिछ र महाकालीको नदी वरपरको क्षेत्रमा पांगो माटो भेटाइन्छ ।
भूक्षय सम्भावित क्षेत्रः नगरपालिकाका १२३७८९१०१८ र १९ वडाका आंशिक क्षेत्रहरुलाई प्राकृतिक हिसावले भूक्षय हुन सक्ने सम्भावित क्षेत्रको रुपमा लिएको पाइन्छ । मानिसहरुको अत्याधिक वसाई सराई वनविनासको चाप अनियन्त्रित डडेलो तथा अव्यस्थित ढंगले ढुगां तथा वालुवा झिक्ने आदि कारणले भू-क्षय हुन सक्ने सम्भावनालाई औल्याइएको हो ।
जल भण्डार
यस क्षेत्रको जलस्रोतको भण्डारको रुपमा भूमीगत जलस्रोत र अन्य स्रोतमा महाकाली नदी तथा वडा नं। ९ मा अवस्थित प्राकृतिक ताल झिलमिलालाई लिन सकिन्छ भने वडा नं। १ का अन्य स-साना ताललाई पनि जलस्रोतको रुपमा उपयोग गरि राखिएको छ ।
देउडा म्यूजिक
देउडा म्यूजिक भिडियोमा
हो जिल्ला बैतडी गढी गौडा खलङ्गा
शिरमाथि जगन्नाथ रानी रुमालु
एक दशक अघि प्रेमराज खत्रीले यो गीत गाउंदा उनी म्यूजिक भिडियोका बारेमा अनविज्ञ थिए । देउडा भाका संकलन र गायनमा रुची भएका प्रेमको यो भाका सुदूरपश्चिमेलीहरुको जिब्रोमा यसरी टांसियोकी उनका प्रशंसकहरु भेटे भनिहाल्थे गीतलाई जीवन्त बनाउन म्यूजिक भिडियो बनाउनु पर् यो । पेशाले प्रहरी सेवाका जागिरे प्रेमसंग न त समय र फुस्रद नै थियो न उनिसंग त्यसबारे आइडिया नै । यस्तै दोधारे मनस्थितिमामा बसिरहेका बेला भेटिए आफ्नो कला संस्कृति र भाषा प्रति अन्तन्त्यै मोह भएका स्थानीय युवाहरु । अनि धमाधम शुरु भयो सुदूरपश्चिमका देउडा गीतहरुलाई छायाङ्कन गर्ने काम । गीतमा व्यक्त स्थान र मर्म तथा गीती भावनालाई छोएर छायाङ्कन गर्ने काम कम जोखिमपूर्ण थिएन । तै पनि स्थानीय यूवाहरुले भदौरे झरिमा रन वन डुल्दै महिना दिनमै म्यूजिक भिडियो तयार पारे । सुदूरपश्चिमेलीहरुलाई दशैं र दिपावलीको राम्रो उपहार मिल्यो ुदेउडा कोशेलीु का रुपमा । आफ्नै व्यक्तिगत पहलमा दोभान कला केन्द्रका अध्यक्ष गणेश चन्दले पहिलो म्यूजिक भिडियो देउडा कोशेली बजारमा ल्याएका छन् । र सुदूरपश्चिमेली कलाकारहरुलाई समेत दर्शक सामु उभ्याई दिएका छन् । बैतडी डडेल्धुरा जस्ता पहाडी जिल्लाको सुन्दरता कैद गरिएको म्यूजिक भिडियोमा धार्मिक स्थलहरु पनि छुटेका छैनन् । स्थानीय कलाकारहरुले मोडलिङ गरेका हास्यव्यङ्ग प्रधान गीतहरुले दर्शकहरुलाई पेट मिचीमिची हसाउंछ म्यूजिक भिडियोसंगै दर्शकहरु पनि पहाडी सुन्दरताको मजैसंगै अनुभूती गर्छन् । पर्यटन क्षेत्रको विकासका निम्ति पनि यस्ता श्रव्य÷दृष्य सामग्रीले मद्दत पुग्ने विश्वास लिइएको छ । धार्मिक ऐतिहासिक एवं रमणीय स्थानहरु समेटिएकाले सुदूरपश्चिमको प्रचार प्रसारमा पनि म्यूजिक भिडियोले ठूलो मद्दत पुर् याएको छ । चर्चित डेउडा गायक भोजराज भट्टको ुजौ बारीु एल्बममा समेटिएको गीत ुलैजा बुदी लाल पिछौडी बौरानी ओडली एक सरा गोडेका धान दुई सरा गोडलीु गीतमा कलाकार दिपक खरेलको अभिनय हेरेर जो पनि मख्ख पर्छन् ।
हो जिल्ला बैतडी गढी गौडा खलङ्गा
शिरमाथि जगन्नाथ रानी रुमालु
एक दशक अघि प्रेमराज खत्रीले यो गीत गाउंदा उनी म्यूजिक भिडियोका बारेमा अनविज्ञ थिए । देउडा भाका संकलन र गायनमा रुची भएका प्रेमको यो भाका सुदूरपश्चिमेलीहरुको जिब्रोमा यसरी टांसियोकी उनका प्रशंसकहरु भेटे भनिहाल्थे गीतलाई जीवन्त बनाउन म्यूजिक भिडियो बनाउनु पर् यो । पेशाले प्रहरी सेवाका जागिरे प्रेमसंग न त समय र फुस्रद नै थियो न उनिसंग त्यसबारे आइडिया नै । यस्तै दोधारे मनस्थितिमामा बसिरहेका बेला भेटिए आफ्नो कला संस्कृति र भाषा प्रति अन्तन्त्यै मोह भएका स्थानीय युवाहरु । अनि धमाधम शुरु भयो सुदूरपश्चिमका देउडा गीतहरुलाई छायाङ्कन गर्ने काम । गीतमा व्यक्त स्थान र मर्म तथा गीती भावनालाई छोएर छायाङ्कन गर्ने काम कम जोखिमपूर्ण थिएन । तै पनि स्थानीय यूवाहरुले भदौरे झरिमा रन वन डुल्दै महिना दिनमै म्यूजिक भिडियो तयार पारे । सुदूरपश्चिमेलीहरुलाई दशैं र दिपावलीको राम्रो उपहार मिल्यो ुदेउडा कोशेलीु का रुपमा । आफ्नै व्यक्तिगत पहलमा दोभान कला केन्द्रका अध्यक्ष गणेश चन्दले पहिलो म्यूजिक भिडियो देउडा कोशेली बजारमा ल्याएका छन् । र सुदूरपश्चिमेली कलाकारहरुलाई समेत दर्शक सामु उभ्याई दिएका छन् । बैतडी डडेल्धुरा जस्ता पहाडी जिल्लाको सुन्दरता कैद गरिएको म्यूजिक भिडियोमा धार्मिक स्थलहरु पनि छुटेका छैनन् । स्थानीय कलाकारहरुले मोडलिङ गरेका हास्यव्यङ्ग प्रधान गीतहरुले दर्शकहरुलाई पेट मिचीमिची हसाउंछ म्यूजिक भिडियोसंगै दर्शकहरु पनि पहाडी सुन्दरताको मजैसंगै अनुभूती गर्छन् । पर्यटन क्षेत्रको विकासका निम्ति पनि यस्ता श्रव्य÷दृष्य सामग्रीले मद्दत पुग्ने विश्वास लिइएको छ । धार्मिक ऐतिहासिक एवं रमणीय स्थानहरु समेटिएकाले सुदूरपश्चिमको प्रचार प्रसारमा पनि म्यूजिक भिडियोले ठूलो मद्दत पुर् याएको छ । चर्चित डेउडा गायक भोजराज भट्टको ुजौ बारीु एल्बममा समेटिएको गीत ुलैजा बुदी लाल पिछौडी बौरानी ओडली एक सरा गोडेका धान दुई सरा गोडलीु गीतमा कलाकार दिपक खरेलको अभिनय हेरेर जो पनि मख्ख पर्छन् ।
Sunday, February 14, 2010
मधुवन साहित्यीक प्रतिष्ठान
मधुवन साहित्यीक प्रतिष्ठान नेपालले आयोजना गरेको कायक्रममा प्रमुख अतिथी वैरागी काइला का साथ अतिथीहरु नविन दाहाल कृष्णधरावासी नवराज लम्साल र डा। कृष्णहरि बराल र ज्ञानुवाकर पौडेल । जो प्रथम राष्टिय अधिवेसन र मधुवन साहित्यीक त्रैमासीक पत्रिकाको उदघाटन कायक्रम रहेको थियो नेपाल कानुन क्याम्पसमा । पूर्वलि लोक दोहोरी कान्छि मोरीलाई नाम एलवम पनि विमोचन गरीएको थियो साहित्यीक प्रतिष्ठानले ।
Wednesday, February 3, 2010
भक्तपुरको जुजु धौ
भक्तपुरको सानोठिमीमा प्राय सधैजसो देखापर्ने दहि व्यापारि ।
उनि ५ वर्ष देखि त्यहा दहिको व्यापारगरेको बताउदछन ।
उनले प्राय जसो भक्तपरको जुजु धौ बेच्ने गरेको पाइन्छ
Saturday, January 30, 2010
ओझेलमा शालीक कोटेश्वरमा रहेको एमालेका स्वर्गीय नेताको शालीकमा जापानी सरकारको सहयोगमा बन्न लागेको सडमा मा काम गर्ने नेपाली मजदुरहरु हेरेर आनन्द लिद्यै शालीक हेरेर । एमालेका पूर्व प्रधानमंन्त्री टंक प्रसाद आर्चायको शालीकजो सुर्य विनायक सम्मको सडकका कारण यसरी ओझेलमा परेको पाइन्छ । ठाउ अभावका कारण यो शालीकलाइ केहि मीटर अगाडी तिनकुने तिर शालीक र गार्डेनमा सजीएको पाइन्थ्यो । अहिले एकान्तमा ठाउ अभावका कारण सारेको पाइन्छ । फोहोर र केटाकेटिहरुले समय काट्ने ठाउका रुपमा त्यस ठाउलाइ लिएको पाइन्ट वा देखिन्छ । उपत्यकाका यस्ता विभीन्न्ा ठाउमा शालीक र गार्डेनले सोभा बढाएको पाइन्छ । जस्तै महाराजगंजको नारायण गोपालको शालीक बानेश्वरको सम्लेन अगाडीको गार्डेन वबरमहलको गाडेर्न माइतिघर मण्डलाको शालीक र गार्डेन पुल्चोकको गार्डेन त्रिपुरेश्वरको त्रिभुवनको शालीक दरवारमार्गको महेन्द्रको शालीक चमवहेलमा पासाड ल्हामुको शालीक जस्ता उपत्यकामा महानगरपालीकाले खुल्ला ठाउ भएकाकारण भाडामार ऐतिहासीक पुर्खोको शालीक र व्यापारिक प्रयोजनका लागी भने् भाडामा दिने गरेको पाइन्छ ।
तुरुन्तै समय थप्ने तर्फ पहल गर्नु जरुरी छ
नेपाली कांग्रेस सभासद प्रदिप गिरीको भनाई नेपाल प्रेस इस्न्चि्युटकी प्रशिर्क्षाथि पत्रकार ज्योति बोहरा आफ्नो भाषामा यसरि लेख्छिन ।
जोडिएको छ रोजगारी ग्रामिण अर्थव्यव्स्था संग । यि सवालमा खै ध्यान दिएको आफ्नो नेतृत्वमा सरकार बनाउने आफु नेतृत्वमा जाने भन्दा अर्को ध्याउन्न कसैको छैन । त्यसैले अराजक र लथालिङ्गको अवस्था सृजना भएको छ । जसले संविधान निर्माणमा शंका उत्पन्न हुन थालेको छ । संविधान निर्माणको कार्यमा प्रमुख दलहरुको उदासिनता हेर्दा सबै अधिकार बोकेर बसेका तागाधारीहरु अधिकार प्रत्यायोजन गर्ने कुरामा योजनावद्ध तवरले नभए पनि मनोवैज्ञानिक तवरले काजुस्याई गरिरहेको भान हुन्छ । बेलैमा अधिकार प्रत्यायोजन नगर्दा देशमा क्षेत्रीय दलहरुको उदय भएको यथार्थता राजनैतिक दलहरुले विसर्िरहेका छन् । कांग्रेस र एमाले राम्रो पकड रहेको मधेशमा समयमा अधिकार प्रत्यायोजन नगर्दा के भयो सबैले देखेकै बुझेकै कुरा हो ।
जोडिएको छ रोजगारी ग्रामिण अर्थव्यव्स्था संग । यि सवालमा खै ध्यान दिएको आफ्नो नेतृत्वमा सरकार बनाउने आफु नेतृत्वमा जाने भन्दा अर्को ध्याउन्न कसैको छैन । त्यसैले अराजक र लथालिङ्गको अवस्था सृजना भएको छ । जसले संविधान निर्माणमा शंका उत्पन्न हुन थालेको छ । संविधान निर्माणको कार्यमा प्रमुख दलहरुको उदासिनता हेर्दा सबै अधिकार बोकेर बसेका तागाधारीहरु अधिकार प्रत्यायोजन गर्ने कुरामा योजनावद्ध तवरले नभए पनि मनोवैज्ञानिक तवरले काजुस्याई गरिरहेको भान हुन्छ । बेलैमा अधिकार प्रत्यायोजन नगर्दा देशमा क्षेत्रीय दलहरुको उदय भएको यथार्थता राजनैतिक दलहरुले विसर्िरहेका छन् । कांग्रेस र एमाले राम्रो पकड रहेको मधेशमा समयमा अधिकार प्रत्यायोजन नगर्दा के भयो सबैले देखेकै बुझेकै कुरा हो ।
Thursday, January 28, 2010
होसियार एक पटक
होसियार एक पटक मात्र हैन अलि धेरेै पटक सफा गरेर मात्र तरकारि पकाउने गरौ ।
भक्तपुरको मनहरा खोलामा तरकारि सफा गर्दे कृषकहरु । पानि अभावका कारण उपत्यकामा उब्जाउने तरकारि प्रायजसो यसरीनै खोलामा पखालीने गरीन्छ । यस्तै खोलामा धुने गरेको पाइन्छ ।
Wednesday, January 27, 2010
भ्ाारतको ६१औं गणतन्त्र दिवसः
जयन्ती बोहरा
दक्षिण एशियामा अबस्थित भारत नेपालको अति घनिष्ट छिमेकी मुलुक हो। बिश्वमा भारतले बिविध क्षेत्रमा गरेको उन्नति र प्रगतिले अग्रस्थान हासिल गरेको छ ।यस क्षेत्रका दुई ठूला छिमेकी राष्ट्रहरु चीन र भारत विश्वमा अर्थतन्त्र खेलकुद आधुनिक उर्जा सुचना प्रविधि उद्योगचलचित्र दूरसंचार सवारी साधन र अन्तरिक्ष बिज्ञानमा छोटो समावधिमै अनगिन्ती उपलब्धि हासिल गरेका छन । नेपाल यि दुई ठूला शक्तिशाली राष्ट्रहरुको बिचमा छ।यसको बिकासका लागी यि ठूला देशहरुले आर्थिक तथा प्राविधिक सहयोग गर्दै आएकाछन । लामो समयदेखि स्वतन्त्र मुलुकको रुपमा स्थापित भएपनि भू बनावट र भूराजनितिक सम्बन्धका कारण नेपालले २१औं शताब्दीमा आईपुग्दासम्म पनि अपेक्षा गरे अनुरुप बिकास गर्न सकेको छैन । यसका थुप्रैकारणहरु जिम्मेवार रहेका छन ।
२६ जनवरी भारतका लागी महत्वपुर्ण एवं ऐतिहासिक दिनको रुपमा प्रख्यात छ ।आज
भन्दा ६१औँ वर्ष अगाडि यसै दिन भारतमा गणतन्त्र भारतको नयाँ संविधान जारी गरिएको
थियो ।लामो समयसम्म बिट्रीस सरकाको अधिनमा रही भारतिय जनताहरुले कष्टकर जी
वन यापन गरेका थिए । भारतको मुम्बईलाई ब्यापारको न्यूहुमा कब्जा गरेर अग्रेजहरुले भारतमा लामो समयसम्म साशन गरेका थिए ।भारतिय नागरिकहरुले सयौको बलिदानी दिएर अन्तमा भारतलाई स्वतन्त्र बनाएर छोडे ।यसका लागी प्रसिद्द भारतिय नेताहरु ज्ोा बिश्वमा प्रचलित छन्र । महात्मागान्धी जवाहरलाल नेहरुबल्लवभाई पटेल लगायत भारतिय नेताहरुले भारतलाई स्वतन्त्र बनाई छाडे । नेपालका नेताहरुले पिन
भ्ारतको आन्दोलनमा सहयोग गरेका छन ।बिपी कोईराला गणेशमान सिह पुष्पलाल श्रेष्ठ ल्ागायतका नेताहरु रहेका छन ।यसका साथै भारतमा बसोबास गर्दे आएका नेपालीहरुले
प्नि आन्दोलनमा सहयोग गरेका थिए। गैार राजनितिक क्षेात्रमा कार्यरत गोर्खाली सेनाहरुले पनि सघाएका थिए । यि याबक तथ्थहरुको आधारमा हामी भन्न सक्छौ कि भारतलाई स्वतन्त्र बनाउनमा नेपालको पनि ठूलो सहयोग रहेको छ।
लामो समय अगे्रजको अधिनमा रहेपनि स्वतन्त्रा पछि छोटो अवधि लगभग छ दशकमा भारतले महत्वपुर्ण उपलल्ध्ाि हासील गरेको पाईन्छ ।नगण्य अवस्था बाहेक अधिकाशं क्षेत्रहरुमा भारतले बिश्वमा नै आफ्रनो पहिचानलाई अगाडि बढाएको छ।आलोचकहरुका अनुसार भारतको पूर्वाधार बिकासमा अग्रेजहरुको महत्वपुर्ण योगदान रहेको र बिकासको आधारशिला अग्रेजहरुले तयार गरेको भन्ने भनाई रहेका छ। तर यो सत्य होईन ।sेही एकाध संरचनाहरु अग्रेजले तयार गरेको भएपनि त्यो नै भारतिय बिकासको आधार नै हो भन्न सकिदैन ।
बिज्ञान र प्रविधिको बिकाससँग सँगै भारतले बिकास प्रकि्रयालाई अगाडि बढाएको छ।६५६ मेगावाट उर्जा उत्पादन गर्ने बिश्वको सबभन्दा ठूलो जैविक ग्यास प्रणाली भारतसँग छ ।भने२ः१२ मेगावाट सौर्य उर्जा उत्पादन गरि बिश्वको तेसो्र ठूलो तथा वायू उर्जाको चौथो ठूलो उपभोक्ता बन्न्ा भारत सफल भएको छ।भारत प्रतिबर्ग मिटरमा लाखौ यूनिट क्षमतका हिसाबले बिश्वको नबौ ठूलो सौर्यताप उर्जा उत्पादक राष्ट्र हो ।बिश्व ब्यापी मन्दिले उँदाउदा अर्थ बजारलाई नराम्रोसँग असर गरेता पनि चालुबर्षको भारतको कुल ग्राहस्त उत्पादन बृद्दि करीब ८ प्रतिशतको हाराहारीमा रहेको छ। उत्पादन र निर्यातका दृष्ट्रिले हालसम्म भारतमा सबभन्दा छिटो बिकास भएको क्षेत्र ईलोक्ट्रोनिक र प्रबिधि हो ।यसैगरी खेल क्षेत्रमा पनि भारतले उल्लेखनिय उपलब्धिी हासील गरेको छ।१९२८ आर्मस्टर्डम देखि १९५६सम्म लगातार ६ बटा ओलम्पीक स्वर्ण पदक बिजेता बन्न्ा सफल बिश्वको एक मात्र हक्की टिम भारतिय हो ।१९६४ र सन १९८०मा यसले थप दुई स्बर्ण पदक जितेको छ।भारतका बिश्वनाथन आनन्द पाँच पटक च्याम्पियन तथा बिश्व
भारतको दुर संचार उद्योग बिश्वमा सबैभन्दा छिटो र बिकसित रुप हो । र यो सन २०१०सम्ममा बिश्वकै दास्रो ठूलो दूर संचार बजारको रुपमा बिकसित हुने’ अनुमान गरिएको छ। भ्ाारतले सफलतापूर्वक अन्तरिक्ष उत्खलन गरिसकेको छ। म्ाानव सहितको उडानसमेत तयारीमा छ।यसै गरि भारतले ९० भन्दा बढी देशमा आफनो चलचित्र नाम सबभन्दाबढी बिश्व सुन्दरी पुरस्कार जित्न भेनेजुएलासँगै आउछ । भारत नेपाल आर्थिक बिकास कार्यक्रम नेपाल सरकारको राष्ट्रिय बिकास प्रयासमा सहयोग पुर्रयाउने उद्देश्यका साथ १९५१मा सुरु भएको थियो ।भारत सरकारले नेपालको बिविध क्षेत्रहरुको पा्रबिधिक तथा बित्तिय सहयोग प्रदान गर्दै आएको छ।छिमेकी मुलुक भारतको उपलब्ध्ािलाई नेपालले सिकाईको रुपमा लिन सक्ने थुप्रै आधारहरु छन । राजनितिक स्थिरता नेताहरुको प्रतिबद्दता दिगो शान्ति प्रबिधिको बिकास राजनितिक सहमति राष्ट्रप्रतिको भारतिय जनताको उत्तरदायित्व र कर्तब्य साथै उपलब्ध स्रोत साधनहरुको समुचित सदुउपयोगले गर्दा आज भारतिय जनताले यो प्रगति हासिल गरेका हुन सक्छन ।
दक्षिण एशियामा अबस्थित भारत नेपालको अति घनिष्ट छिमेकी मुलुक हो। बिश्वमा भारतले बिविध क्षेत्रमा गरेको उन्नति र प्रगतिले अग्रस्थान हासिल गरेको छ ।यस क्षेत्रका दुई ठूला छिमेकी राष्ट्रहरु चीन र भारत विश्वमा अर्थतन्त्र खेलकुद आधुनिक उर्जा सुचना प्रविधि उद्योगचलचित्र दूरसंचार सवारी साधन र अन्तरिक्ष बिज्ञानमा छोटो समावधिमै अनगिन्ती उपलब्धि हासिल गरेका छन । नेपाल यि दुई ठूला शक्तिशाली राष्ट्रहरुको बिचमा छ।यसको बिकासका लागी यि ठूला देशहरुले आर्थिक तथा प्राविधिक सहयोग गर्दै आएकाछन । लामो समयदेखि स्वतन्त्र मुलुकको रुपमा स्थापित भएपनि भू बनावट र भूराजनितिक सम्बन्धका कारण नेपालले २१औं शताब्दीमा आईपुग्दासम्म पनि अपेक्षा गरे अनुरुप बिकास गर्न सकेको छैन । यसका थुप्रैकारणहरु जिम्मेवार रहेका छन ।
२६ जनवरी भारतका लागी महत्वपुर्ण एवं ऐतिहासिक दिनको रुपमा प्रख्यात छ ।आज
भन्दा ६१औँ वर्ष अगाडि यसै दिन भारतमा गणतन्त्र भारतको नयाँ संविधान जारी गरिएको
थियो ।लामो समयसम्म बिट्रीस सरकाको अधिनमा रही भारतिय जनताहरुले कष्टकर जी
वन यापन गरेका थिए । भारतको मुम्बईलाई ब्यापारको न्यूहुमा कब्जा गरेर अग्रेजहरुले भारतमा लामो समयसम्म साशन गरेका थिए ।भारतिय नागरिकहरुले सयौको बलिदानी दिएर अन्तमा भारतलाई स्वतन्त्र बनाएर छोडे ।यसका लागी प्रसिद्द भारतिय नेताहरु ज्ोा बिश्वमा प्रचलित छन्र । महात्मागान्धी जवाहरलाल नेहरुबल्लवभाई पटेल लगायत भारतिय नेताहरुले भारतलाई स्वतन्त्र बनाई छाडे । नेपालका नेताहरुले पिन
भ्ारतको आन्दोलनमा सहयोग गरेका छन ।बिपी कोईराला गणेशमान सिह पुष्पलाल श्रेष्ठ ल्ागायतका नेताहरु रहेका छन ।यसका साथै भारतमा बसोबास गर्दे आएका नेपालीहरुले
प्नि आन्दोलनमा सहयोग गरेका थिए। गैार राजनितिक क्षेात्रमा कार्यरत गोर्खाली सेनाहरुले पनि सघाएका थिए । यि याबक तथ्थहरुको आधारमा हामी भन्न सक्छौ कि भारतलाई स्वतन्त्र बनाउनमा नेपालको पनि ठूलो सहयोग रहेको छ।
लामो समय अगे्रजको अधिनमा रहेपनि स्वतन्त्रा पछि छोटो अवधि लगभग छ दशकमा भारतले महत्वपुर्ण उपलल्ध्ाि हासील गरेको पाईन्छ ।नगण्य अवस्था बाहेक अधिकाशं क्षेत्रहरुमा भारतले बिश्वमा नै आफ्रनो पहिचानलाई अगाडि बढाएको छ।आलोचकहरुका अनुसार भारतको पूर्वाधार बिकासमा अग्रेजहरुको महत्वपुर्ण योगदान रहेको र बिकासको आधारशिला अग्रेजहरुले तयार गरेको भन्ने भनाई रहेका छ। तर यो सत्य होईन ।sेही एकाध संरचनाहरु अग्रेजले तयार गरेको भएपनि त्यो नै भारतिय बिकासको आधार नै हो भन्न सकिदैन ।
बिज्ञान र प्रविधिको बिकाससँग सँगै भारतले बिकास प्रकि्रयालाई अगाडि बढाएको छ।६५६ मेगावाट उर्जा उत्पादन गर्ने बिश्वको सबभन्दा ठूलो जैविक ग्यास प्रणाली भारतसँग छ ।भने२ः१२ मेगावाट सौर्य उर्जा उत्पादन गरि बिश्वको तेसो्र ठूलो तथा वायू उर्जाको चौथो ठूलो उपभोक्ता बन्न्ा भारत सफल भएको छ।भारत प्रतिबर्ग मिटरमा लाखौ यूनिट क्षमतका हिसाबले बिश्वको नबौ ठूलो सौर्यताप उर्जा उत्पादक राष्ट्र हो ।बिश्व ब्यापी मन्दिले उँदाउदा अर्थ बजारलाई नराम्रोसँग असर गरेता पनि चालुबर्षको भारतको कुल ग्राहस्त उत्पादन बृद्दि करीब ८ प्रतिशतको हाराहारीमा रहेको छ। उत्पादन र निर्यातका दृष्ट्रिले हालसम्म भारतमा सबभन्दा छिटो बिकास भएको क्षेत्र ईलोक्ट्रोनिक र प्रबिधि हो ।यसैगरी खेल क्षेत्रमा पनि भारतले उल्लेखनिय उपलब्धिी हासील गरेको छ।१९२८ आर्मस्टर्डम देखि १९५६सम्म लगातार ६ बटा ओलम्पीक स्वर्ण पदक बिजेता बन्न्ा सफल बिश्वको एक मात्र हक्की टिम भारतिय हो ।१९६४ र सन १९८०मा यसले थप दुई स्बर्ण पदक जितेको छ।भारतका बिश्वनाथन आनन्द पाँच पटक च्याम्पियन तथा बिश्व
भारतको दुर संचार उद्योग बिश्वमा सबैभन्दा छिटो र बिकसित रुप हो । र यो सन २०१०सम्ममा बिश्वकै दास्रो ठूलो दूर संचार बजारको रुपमा बिकसित हुने’ अनुमान गरिएको छ। भ्ाारतले सफलतापूर्वक अन्तरिक्ष उत्खलन गरिसकेको छ। म्ाानव सहितको उडानसमेत तयारीमा छ।यसै गरि भारतले ९० भन्दा बढी देशमा आफनो चलचित्र नाम सबभन्दाबढी बिश्व सुन्दरी पुरस्कार जित्न भेनेजुएलासँगै आउछ । भारत नेपाल आर्थिक बिकास कार्यक्रम नेपाल सरकारको राष्ट्रिय बिकास प्रयासमा सहयोग पुर्रयाउने उद्देश्यका साथ १९५१मा सुरु भएको थियो ।भारत सरकारले नेपालको बिविध क्षेत्रहरुको पा्रबिधिक तथा बित्तिय सहयोग प्रदान गर्दै आएको छ।छिमेकी मुलुक भारतको उपलब्ध्ािलाई नेपालले सिकाईको रुपमा लिन सक्ने थुप्रै आधारहरु छन । राजनितिक स्थिरता नेताहरुको प्रतिबद्दता दिगो शान्ति प्रबिधिको बिकास राजनितिक सहमति राष्ट्रप्रतिको भारतिय जनताको उत्तरदायित्व र कर्तब्य साथै उपलब्ध स्रोत साधनहरुको समुचित सदुउपयोगले गर्दा आज भारतिय जनताले यो प्रगति हासिल गरेका हुन सक्छन ।
Friday, January 22, 2010
म्ााघी
म्ााघी थारु समुदायको सबैभन्दा ठुलोचाड हो । माघे संक्रान्ती वरपर मनाइने यो चाडका बेला थारु बस्तीमा निकै खुसी र रोनक देखिन्छ ।
१५ लाख ३३ हजार ९ सय ७९ को संख्यामा रहेका थारु क्षेत्री बाह्मण र मगर पछि चौथौ बढि संख्या भएको जाीत हो । माघी पर्वका बेला थारु बाहूल्य क्षैत्रमा निकै धुमधामका साथ मनाइन्छ । त्यसैगरी राजधानी बाहिर बाट राजधानीमा स्थाई र अस्थाइरुपले बसोवास गर्ने थारु समुदाय ले पनि राजधानीको राष्टिय सभागृहमा भव्य रुपमा मनाएको पाइन्छ । प्रधानमंन्त्री माधव कुमार नेपाले सो कायक्रमको उदघाटन गनुभयो ।
जसरी हिन्दु को दशैमा बर्त बस्ने नदि वा पोखरीमा नुहाउने सफा भइ नया कपडा लगाउने र मिठा्रै खानेकुरा चढाउने र खान्े काम यो पवैमा हुन्छ । करीव एक साता सम्म मनाइने यो चाडमा ठुलावडा संग टिका लगाई आर्षिवाद लिने परम्परापनि रहेको छ । पिडालु सखरखण्ड आलु आदि उसिनेर यो पर्वमा खाने गरीन्छ । यस पर्वमा मास बाट बनेका विभीन्न प्रकारका परीकार बनाएर खाने गरीन्छ ।
१ ।थारु समुदायको खानाको अबलोकन गदै
२ आहा कस्तो मिठो माछा
Sunday, January 10, 2010
Wednesday, January 6, 2010
चर्चित हुड्के नाच
सुदुरपश्चिमको चर्चित हुडुके नाच । यो नाच केहि समय देखि लोप हुने अवस्थामा रहेको बताउदछन त्यहाका सॊ पेशामा संलग्न भएका व्यावसायीहरु । सुदुरपश्चिम क्षँेत्रमा कुनै सुभ कार्य गर्दा यो नाचलाई साइतको रुपमा लिने गरिन्छ । यसको लागी हेर्ने कुनै निकाय नै नभएकोले यो व्यावसाय पछाडी परेको बताउदछन सो पेशाका जानकार चन्द्रे हुडके परियार । उनि राजधानीमा बस्दै आएका छन । अहिले सो नाचलाइ सुदुरपश्चिका भन्दापनि अन्य स्थानका जनमानसले बढि महत्व दिइएको पाइन्छ ।
तस्वीर… ज्योत्ति बोहरा एन।पि।आई
तस्वीर… ज्योत्ति बोहरा एन।पि।आई
Subscribe to:
Posts (Atom)
